filozofia egzamin6

402 ARYSTOTELES I SYSTEMATYZACJA WlIlD!

3)    Przyczyny sprawcy lub poruszającą jest to, od |L d/i zmiana i ruch w rzeczach: rodzic jest przyczyną sprawy Nu wola jest przyczyną sprawczą różnych działań

piłki jest przyczyną sprawczą ruchu tej piłki, i tak dalej,

4)    Przyczynę celową stanowi cel lub przeznaczenie rzeo

łań: jest ona tym, ze względu na co lub dzięki czemu (r<j§11¹ % cuins gratia) każda rzecz jest lub się staje; tym czymś 1 stoteles - jest dobro (<5tya0óv) każdej rzeczy.    S

Do bytowania i powstawania rzeczy potrzebne są więc przyczyny. Są to przyczyny bliższe, Oprócz nich jednak są jeszcze dalsze przyczyny; są nimi ruchy niebios i przyczyn . wyższa - nieruchomy Poniszyciel, o którym powiemy później¹'¹^ 3. Byt i jego znaczenia oraz sens formuły «byt jako byt*

Widzieliśmy, że Arystoteles zdefiniował metafizykę nie jk jako naukę o przyczynach, lecz także jako naukę o «bycie» luj, o «bycie jako bycie*. Przypatrzmy się zatem, czym w kontekście spekulacji Arystotelesowych jest byt (ov, emu) i byt jako byt (fo

Czym więc jest byt?

Parmenides i eleaci sądzili, że byt może być tylko bmglftkt tożsamy z sobą, to znaczy (według terminologii Arystotelesa) p być rozumiany w jednym jedynym znaczeniu, czyli jednozwiw, Otóż w pewnym szczególnym przypadku bytu jednoznacznoilp ciąga za sobą także jedynoić. 1 rzeczywiście dzięki Zenonowi, Me-lissosowi i szkole megarejskiej poglądy eleatów skrystalizowały się w nauce o Bycie-Jednym, która to nauka wszelką rzeczywistość umieszczała w tym Bycie-Jednym i doprowadziła do unieruchomienia Wszystkiego. Otóż Arystoteles doskonale identyfikuje korzenie błędu eleatów i w polemice z nimi formułuje swoją wielką zasadę pierwotnej wielości znaczeń terminu byt, która stanowi podstawę

¹⁵ Por. toi/Izyka, A4-5 i 6-8.

m

_M 0 0 jednego znaczenia, lecz wiele (6v nie jest

P jj_a0)¹⁶

^fi^irtioielcM ani Platon, ani plalonicy nie doszli do AJedzenia, mimo źe krytykowali stanowisko Par-platon i plalonicy usiłowali wyprowadzić wie-BjjH || |₀ pozostając nadal ofiarami eleackiego założenia,

ia fol p°$‘ ^0,11 ^ i^{ako ,rmndem}y ^r0lĘ>

IBwflpP istniejący w sobie i przez siebie poza /•7tego powodu musiało im się wymknąć prawdziwe odzys-L mnogie i co się staje. Dlatego plalonicy nie mogli tak

y^ezwycięźyćParmenidcsa¹⁷.

iak Arystoteles szczegółowo charakteryzuje byt.

!    * ?j powiedziano, bytu nie należy rozumieć w sposób jedno-

"i _ a _l0 robili eleaci, ani leź jako transcendentny rodzaj lub powzectó, jak to robili plalonicy.

^/jByi w)^Taźa P^ierwo,nje *^w,e^* znaczeń. Ale nie jest z tego ^ czystym «homonimem»_] to znaczy nazwą «wieloznaczną*. jj\Jy jednoznacznością a czystą wieloznacznością jest droga fe| j w przypadku bytu z nią mamy właśnie do czynień. L jjmyiiy tekst, w którym Arystoteles wypowiada tę swoją na-

pi

„Byt pojmuje się różnorodnie, w relacji wszakże do czegoś jednego, pnejędu na jakąś jedną naturę, a nie całkiem różnoznacznie. To tak jak flloW zdrowego jest w relacji do zdrowia, o ile mianowicie je kon-itimije, sprawia lub jest jego oznaką, albo leż jest zdolne do posiadania ęo; tak również jak w relacji do medycyny pozostaje wszystko lekarskie. ioMeiyzuje kogoś w związku z posiadaną przezeń sztuką leczenia Jiib naturalnym uzdolnieniem w tym kierunku, bądź stanowi to, czego w zakresie tej sztuki się dokonuje. Można też podać inne przykłady

“Por, fizyk A 2-3. W celu pogłębienia zagadnienia odsyłamy do naszego ¹ uiiim: LmpouihiM di inleiidere mocarnie fmre e la mla dei signifi-tśiaso mndo Arisiolele, «Rivisla di Filosofia Neoscolastim, 56 (1964)

i m.

^l!Pdr. Mmfkyka, N 2, passim,