filozofia egzamin7

fKMoego. Same praedmioty *ą poznawana tylko pośrednio, poprzez podobizny: przejścia cai od podobizn do przndmfocdw nioJe być dokonana jodynie przy pomocy iądu — i tta grozi błąd temu. kto nie liczy się nieustannie z cym. to podobizny oj zmieniają się w dr o. dze, zderzając się z podobiznami innych przedmiotów, wytwarzają zespoły nie odpo-wwdająoe ładnemu z rzeczywistych przedmiotów, i żo wreszcie cj narządy zmysłowa, ze względu na swą bodową, nie przepuszczają wszystkich podobizn. Ta sama teoria, z której Demokryt wnosił o subiektywności wrażeń, służyła jago uczniowi do tłumaczenia ich obiektywności.

S< inmliiijr inn teoria Bpi kura obejmowała również i uczuois. Uczucia zmysłowe, przyjemność • przykrość nigdy nie mytą: błąd mato powstać dopiero, gdy na ich podstawie tworzymy sądy. gdy aa podstawie odczucia przyjemności i przykroid wydajemy sądy o dobru i złu. 7< n\iuli5ł>x ma teoria dała tedy Epikurowi to. na czym mu zależało: podwalinę dla hedonistycznej etyki.

2. Sensuauzm rsroaocaotczNY. Epikur, a zwłaszcza jego uczniowie zajmowali się nse tylko kwestią kryteriów poznania, ale także jego genezy. Badali, jak formują się ogólne pojęcia i sądy. I tu także oparli się na prażeniach zmysłowych: dopatrzyli się w nich nie tylko kryterium poznania, ale także jego źródła, z którego wszystkie nasze przedni-wierna i sądy się wywodzą. Znaczy to. że wyznawali sensualizm również i w sensie geae-tycm o-psychologicznym Ich opis. jak z wrażeń powstają w umyśle ogólne pojęcia, nazwano ..indukcją epikurejską". Mówiła ona o tym. jak w wytwarzaniu się pojęć bierze udział wyobraźnia, pamięć, myśl: jak wyobrażenia formują się na czworakiej drodze: wypadku, analogii, podobieństwa, syntezy; jak z pierwotnych wyobrażeń powstają .wyobrażenia typowe”, a następnie pojęcia, sądy i przypuszczenia; jak kresem procesu jest znalezienie powszechnych i niezbędnych własności rzeczy.

3. Looika indukcyjna. Epikurejczycy zajmowali się również indukcją w sensie logicznym. Tu chodziło jat nie o psychologiczny opis. jak uogólniamy* lecz o logiczny przepis, jak należy poprawnie uogólniać. Logika indukcyjna była jedyny jaką epikurejczycy chcieli się zajmować: była w starożytności ich domeną, jak dedukcyjna — domeną Aryttocolna i stoików. Było to naturalne przy ich sensualizmie. Usiłowali odnaleźć podstawę wnioskowania indukcyjnego i dopatrzyli się jej w podobieństwie jednych rzeczy do drugich. Nazywali też indukcję wnioskowaniem wedle podobieństwa ([zać' ójuottfrrfta). Sądzili, że jej uogólnienia obejmują nie tylko dostępne nam zjawiska, ale także rzeczy niedostępne (dóęia). czym wywołali u sceptyków zarzut dogmatyzmu.

EPIKUREiZM wypływał z dwóch źródeł: l> z kultu życia i pragnienia szczęścia i 2> z trzeźwej postawy umysłu, ufającego tylko temu, co mu bezpośrednio jest dane, i operującego wyłącznie konkretnymi wyobrażeniami Ze źródeł tych pochodzi zarówno hedonistyczna etyka, jak malcriałistyczna fizyka i sensualistyczna teoria poznania Epikura.

W szczególności. ep i kurę izm — to etyka, która uznaje jedynie dobra doczesne; czyni człowieka odpowiedzialnym za własne szczęście i nieszczęście; uważa spokój za najdoskonalszy stan człowieka i oświecenie umysłu za jedyny środek przeciw zmorom mącącym jepo spokój, a będącym wytworem jego własnej głupoty; wreszcie, widzi paradoksalnie w rozumnym, cnotliwym, kulturalnym trybie życia najlepszy środek do osiągnięcia

goijiycfl*go szczęścia, i w egoistycznej postawie najpewniejsza droga do szczęki* ogół*.

Epikurei/m to również filozofia przyrody, która radykalnie wyrzekła się czynników ^przyrodzonych i uznaje wszelki byt za cielesny, ciała za zbudowane atomistycznic, ^rżenia za uwarunkowane przyczynowo, a przyczyny za działające mechanicznie.

SZKOLĄ Epikurojsku przetrwała do IV wieku n,e. Ale nieznacznie tylko rozwinęła _lUiukę mistrza. Epikur znalazł - w Grecji, a potem w Rzymie - więcej wyznawców „U kontynuatorów. Ulubionym jego uczniem był Metrodor z Lampsako. Naukowo pracowali spośród członków szkoły - między innymi na polu logiki indukcyjnej - Zenon i Sydonu (około łOD r. p.itc.) i uczeń jego Fiłodem. W Rzymie liczni byli ludzie ze sfer pozanaukowych, którzy w epikureizmie znaleźli odpowiadający im pogląd na świat; do nich należał np. Horacjusz. W I w. p.u. epikureizm rzymski znalazł wybitnego przedstawiciela w osobie Lukrecjusza (Lucretius Carus, 95-53), którego poemat De rtrm natura, przechowany w całości dzięki Cyceronowi, jest najpełniejszym pomnikiem gifoiytnego epikureizmo.

WPŁYW I OPOZYCJA. Epikureizm zawdzięcza swą szeroką popularność temu, co _v nim istotnie było najoryginalniejsze: doktrynie etycznej. Epikur był po wszystkie czasy patronem hedonistów, ale nie tyle za swe subtelne pomysły, ile za ogólnikowy hedonizm, t zatem nic tyle za to, co sam stworzył, ile za to, co przejął od Arystypa.

W dziejach zaś nauki największe znaczenie miała jego fizyka, choć nie była dziełem oryginalnym; epikurejczycy byli w tej dziedzinie świadomie tylko kontynuatorami daw-wpzych poglądów atomistycznych. Ale poczynając od III w. p.iu. byli jedyną szkołą, która stała na stanowisku czysto przyczynowego i mechanistycznego traktowania przyrody. Dzięki temu odegrali rolę doniosłą: byli pośrednikami między starogrecką a nowożytną nauką. Zasłużyli sobie na pochwałę Kanta, że byli „najlepszymi filozofami przyrody wśród myślicieli greckich".

W erze chrześcijańskiej tradycja epikureizmu została zerwana. W zbyt wielkim był on przeciwieństwie do zasad chrystiaoizmu, aby mógł znaleźć oddźwięk. W wiekach średnich był synonimem ateizmu, materializmu, zaprzeczającego istnieniu duszy nieśmiertelnej, mechanistycznego ujęcia, negującego wolność, i hedonizmu, odrzucającego wszelkie ideały etyczne. Toteż przez długie wieki był traktowany jako doktryna przewrotna i gor-sząca i żaden myśliciel nie mógł się doń głośno przyznawać.

Nie zawsze tak było: w początkach ery chrześcijańskiej antagonizm ten jeszcze się nie objawił. Ujawnili go dopiero późniejsi Ojcowie Kościoła. W świadomości ówczesnego ogółu pogańskiego chrześcijanie należeli z epikurejczykami wręcz do jednej kategorii: •rogów religii. Jedni byli wrogami religii panującej, drudzy religii w ogóle: dla prze* opKfo człowieka było to jedno i to samo.

Mimo późniejszy antagonizm, w XII w. poemat Lukrecjusza został przełożony i pod jw wpływem niektórzy myśliciele, jak Addhard z Bath lub Wilhelm z Cooches, głosili Mityczny pogląd na naturę materii. Był to wszakże tylko epizod. Odnowienie epikureizmu dokonało się dopiero w epoce Odrodzenia, było dziełem Gassendiego. Odno-atomizm Epikura zapłodnił nowożytne przyrodoznawstwo, a seotuahzm jego nie V bez wpływu na pewien odłam nowożytnej teorii poznania.

145