filozofia egzamin4

39S ARVSTOTEl.l'S I SYSTEMAITZACIA WIEDZY nLOZOłK7.M

definicje metafizyki. Rozważania o Bogu nie są tylko jakimi momtn-tern dociekań metafizycznych, lecz momentem istotnym i definiującym. Stagiryta mówi zresztą zupełnie wyraźnie, że gdyby nie było substancji ponadzmyslowej, nie byłoby także meta/izyki:

Jeśli nie byłoby żadnej innej substancji poza ukonstytuowanymi w przyrodzie, to fizyka stanowiłaby wiedzę pierwszą”".

Łatwo zrozumieć, z jakiego powodu: gdyby nie było czegoś po-nadzmyslowego. wówczas istniałyby tylko przyczyny i zasady zmysłowe. to znaczy fizyczne; gdyby nie było bytu ponadzmysłowego, cały byt sprowadzałby się do bytu natury, to znaczy bytu fizycznego: gdyby nie było substancji nadzmysłowych, istniałyby tylko substancje naturalne, to znaczy fizyczne. Krótko mówiąc, gdyby nie było rzeczywistości ponadzmyslowej, istniałaby tylko natura (przyroda) i przyczyny naturalne (działające w przyrodzie), a najwyższą nauką byłaby nauka o naturze i przyczynach naturalnych, to znaczy fizyka.

Z platońskiego "drugiego żeglowania¹ powstała zatem w gruncie rzeczy nowa nauka, która - będąc nauką, która chce dotrzeć do substancji i bytu ponad fizycznego — de facto i de iure zasługuje na nazwę ¹meta-fizyki»⁹.

Powiedzieliśmy wyżej, że nauki teoretyczne przewyższają nauki praktyczne i wytwórcze i że z kolei metafizyka przewyższa dwie pozostałe nauki teoretyczne. Metafizyka jest nauką bezwzględnie pierwszą, najwyższą i najwznioślejszą¹⁰. Ktoś może jednak zapytać.

Jfi

n

f , 0 przydaje, Postawienie takiego pytania mam ptf ^s y widzenia przeciwnego punktowi widzenia Arysto-Ca niM że metafizyka jest właśnie dlatego najwyższą jtf. ^,jcst związana i potrzebami materialnymi. Metafizyka ila która by się kierowała ku celom praktycznym lub Ljtst * |„fc które mają takie cele, są tym celom podpo-t^r nie mają wartości w sobie i dla siebie, lecz tylko w takiej . L' ede te realizują. Metafizyka natomiast jest nauką, Jp    ma w sobie i przez siebie, ponieważ jej cel leży

# ^ *; _w tym sensie jest nauką «wolną» w całym (ego słowa

piSillM '

|P .11

I '^nak zapytać, skąd się bierze i jaką ma rację bytu.

I ^ iclcs odpowiada, że metafizyka powstaje nie z czego innego,

I l$°. _z podziwu i ze zdziwienia, których człowiek doświadcza,

$ f (,_ec ^czy, Powstaje więc z czystego umiłowania wiedzy,

I    i owej zakorzenionej w naturze człowieka potrzeby pozna-

Siecznej racji Człowiek bowiem kocha tę wiedzę jedynie dla [ i pominięciem jakiegokolwiek praktycznego pożytku, i ?Lmoie ona dostarczyć. Metafizyka jest zatem nauką zmierzały jo zaspokojenia tylko i wyłącznie ludzkiej potrzeby czystego limie. Jest to najbardziej prawdziwa i autentyczna obrona i u-^iedlime metafizyki, a wraz z nią filozofii w ogóle, przynaj-mniej filozofii pojętej klasycznie, która - jak to już dokładnie widzie-gmy w toku pierwszego tomu - jest filozofią czysto spekulatywną, yli kontemplacyjną,

(Mazałem teoretyczne są wyższe od pozostałych, a ta najwyższa z teoretycznych* (I. ŻtlcM). Por. A 2,983 a 4-10: «Bo wiedza najbardziej boska jest również naj-bardziej czcigodna; i jedynie ta wiedza [metafizyka] może być na dwa sposoby naj Maejboda. Wiedza bowiem, która byłaby najbardziej odpowiednia dla boga, jer #i) bosi?, a także i wszelka wiedza, która by dotyczyła rzeczy boskich; a tylko i rafeaf= metafizyka] posiada obydwie te cechy; bo (1) tylko bóg wożę być preyczy; mzHtłid) rzeczy i pierwszą zasadą, i (2) taką wiedzę albo sam bóg wożę posiad; śpręajmiej w najwyższym stopniu* (K. Leśniak).

¹¹ Por, itfcftffcykfl, A 2, passim, także w odniesieniu do niżej omawianych k

1

Metafizyka. E I, 1026 a 27-29; T. Żeleźnik. Por. też K 7, 1064 b 9-14.

⁹ Chociaż terminu tego nie stworzył Arystoteles, to jednak został on ukuty oskonaie w jego duchu. W Metafizyce, r 3. 1005 a 33 nn. Arystoteles określa czlo-jiefca, który zajmuje się takim poznaniem, jako kogoś, «kto jest jeszcze ponad fizy-Iewt» (roi) <pvotxov rif ąpcoreęcoj, jako że fizyk zajmuje się przyrodą, a ona stanowi !ko jeden rodzaj bytu (ponad nim zaś istnieje inny rodzaj bytu). Zob. też Metafizyka 8. passim (gdzie Arystoteles krytykuje filozofów przyrody właśnie z tego powodu, przyjmowali tylko jeden rodzaj bytu), E 1 oraz passim.

I ¹⁰ Por. Metafizyka, E 1, 1026 a 18-23; "Trzy wobec tego są działy filozofii teore-nej; matematyka, fizyka i teologia [= metafizyka]. Bo niewątpliwie, te (jeśli] ekolwiek występuje coś boskiego, jest to rzeczywistość takiej właśnie natury, jwyższej godności wiedza winna być o najbardziej godnym rodzaju przedmiotu