7648594418

Filozofia Georga Wilhelma Friedricha Hegla 107

ich osiągnięcie”⁴⁴. Oczywiście, nie jest to i nie może być równoznaczne z zaliczeniem Hegla do romantyków, chociaż z pewnością teza Hart-manna potwierdza złożoność relacji między romantykami a autorem Fenomenologii ducha. Ustalenie relacji, jaka zachodzi między Heglem a romantykami, przysparza niemało trudności, co akcentuje Karol Bal: „Heglowska koncepcja stosunku jednostki do społeczeństwa była koncepcją zdecydowanie antyromantyczną. Podczas gdy Romantyzm (głównie niemiecki) postulował absolutne stopienie się jednostki z państwem, a w warunkach ówczesnego państwa pruskiego pogląd ten oznaczał bezwarunkową apologię totalitarnego wstecznictwa — to Hegel przeciwnie, akcentował względną samodzielność tego, co subiektywne, i tego, co obiektywne”⁴⁵. Na fakt trudności z ustaleniem relacji między Heglem a romantykami zwraca również uwagę Barbara Markiewicz⁴⁶. Warto podkreślić, że nawiązanie do świadomości dziejowej ma także związek z podstawową kategorią filozofii Hegla, jaką jest „wolność”. Potwierdza to Karol Bal: „Idea wolności jest centralną ideą systemu i filozofii Hegla. W rozwoju historycznym ma miejsce postęp w świadomości wolności”⁴⁷. Nie wolno więc zapominać, że wolność stanowi najważniejszą kategorię filozofii Fichtego, ale także o tym, że jest istotna w systemie filozoficznym Schellinga.

Fenomenologia ducha

„Owo stawanie się nauki w ogóle, czyli wiedzy, jest właśnie tym, co ukazuje niniejsza Fenomenologia ducha. Wiedza, tak jak występuje ona na początku, czyli duch bezpośredni, jest czymś pozbawionym ducha, jest świadomością zmysłową. Aby świadomość ta mogła stać się

⁴⁴    „Die Romantiker waren der Erwecker des geschichtlichen Bewu&tseins. Hegel ist auf philosophischem Gebiet bereits der Vollender ihrer Errungenschaft”. N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 265.

⁴⁵    K. Bal: Kant i Hegel Dwa szkice z dziejów niemieckiej myśli etycznej. Wrocław 1994, s. 77.

⁴⁶    Zob. B. Markiewicz: U źródeł niemieckiego idealizmu. Pojęcie współczesności a filozofia zjednoczenia. Warszawa 1987, s. 186.

⁴⁷    K. Bal: Rozum i historia..., s. 225. Zob. także: G.W.F. Hegel: Wykłady z filozofii dziejów. Tłum. J. Grabowski i A. Landman. Wstęp T. Kroń ski. T. 1. Warszawa 1958, s. 29.