7648594416

Filozofia Georga Wilhelma Friedricha Hegla 105

że samo ją sobie nadaje”³¹. Wskutek tego wszelką prawdziwą rzeczywistość może ustanowić samo pojęcie i dlatego — zgodnie ze słynnym powiedzeniem z Przedmowy do Zasad filozofii prawa — wszystko, co rozumne, jest rzeczywiste, i wszystko, co rzeczywiste, jest rozumne³². Uwidacznia się tu zarazem prymat pojęcia, rzeczywistość bowiem, którą nadaje sobie pojęcie, pozostaje rzeczywistością pojęcia, to znaczy samym momentem w konkretnej jedności pojęcia jako idei. Wydaje się oczywistym, że poza pojęciem, które — według Hegla — nadaje sobie własną rzeczywistość, kryje się Fichteańskie Ja ustanawiające nie-Ja i pojmujące owo nie-Ja jako ustanowione przez siebie samo. Hegel jednak ustanawiającej rzeczywistość absolutnej zasady nie nazywa już Ja. Schnadelbach uważa, że także Heglowski Absolut pozostaje podmiotem, lecz „w takim samym stopniu” jest on substancją i dlatego dla Hegla „absolutna idea”, a nie dalej Ja jest logicznie poprawnym określeniem Absolutu, absolutnego „podmiotu-przedmiotu”³³. Natomiast w Encyklopedii nauk filozoficznych filozofię absolutnej idei nazywa Hegel „absolutnym idealizmem”³⁴.

Podstawę interpretacji filozofii Hegla, jakiej dokonał Schnadelbach, stanowi również to, co on sam nazywa „podstawową figurą spekula-tywną” (spekulative Grundfiguj)³⁵. Pojawia się ona już w opublikowanej w 1801 roku pracy Differenz des Fichteschen und Schellingschen Systems der Philosophie, w której Hegel mówi o „identyczności identyczności i nieidentyczności”. Kiedy jednak ocenia filozofię Fichte-go z perspektywy Schellinga, wtedy stwierdza: „Zasada identyczności stanowi absolutne pryncypium całego systemu Schellinga. Filozofia i system się schodzą; identyczność nie gubi się w częściach, a jeszcze mniej w rezultacie”³⁶. Schnadelbach daje wyraz przekonaniu, że podstawowa figura spekulatywna Hegla jest po prostu myślą o Absolucie, „który jako causa sui (Spinoza) jest przyczyną samego siebie albo (w terminologii idealistycznej) ustanawia sam siebie, ale zarazem przeciwstawia sobie swoje własne przeciwieństwo, aby potem realizować się jako jedność siebie samego i swojego, ustanowionego przez same-

³¹    G.W.F. Hegel: Zasady filozofii prawa., s. 23.

³²    Zob. ibidem, s. 17.

³³    Zob. G.W.F. Hegel: Nauka logiki. Tłum. A. Landman. T. 2. Warszawa 1968, s. 657.

³⁴    Por. H. Schnadelbach: Hegel Wprowadzenie..., s. 36.

³⁵    Ibidem, s. 11 i nast.

³⁶    „Das Prinzip der Identitat ist absolutes Prinzip des ganzen Schellingschen Systems. Philosophie und System fallen zusammen; die Identitat verliert sich nicht in den Tei-len, noch weniger im Resultate". G.W.F. Hegel: Differenz des Fichteschen und Schellingschen Systems der Philosophie..., s. 85.