7648594436

Filozofia Georga Wilhelma Friedricha Hegla 123

oraz — po drugie — zachowanie czegoś¹³¹. Gdyby zniesienie miało tylko sens negatywny, to w zasadzie upadłaby cała dialektyka Hegla. Tymczasem w Nauce logiki znajduje się taki oto fragment: „Nic przeciwstawiamy zazwyczaj Czemuś. Ale coś jest już pewnym określonym bytem różniącym się od drugiego Czegoś. Podobnie Nic, przeciwstawione jakiemuś Czemuś, jest Niczym jakiegoś Czegoś, jest określonym Nic*¹³². Problem, jaki ujawnia dialektyka, polega jednak na tym, że jest ona rodzajem widzenia. Ale to, co widziane, jest w nim tylko przedmiotem widzenia, a nie samym widzeniem¹³³. Zdaniem Hartmanna, myśl Hegla z całą mocą ujawnia problem z ukazaniem metody — tym bardziej, że nie chodzi tu o wyprowadzenie (dedukcję) wszelkich kategorii z jednej zasady, jak to było w filozofii Fichtego. Problem metody sprowadza się do tego, że „pojmująca wszystko dialektyka zawodzi przed zadaniem określenia samej siebie*¹³⁴. Również sam Hegel miał problemy z określeniem metody swych badań, przy czym kwestii tej nie uznał za najistotniejszą. „Dopiero w nowszych czasach — pisze Hegel w Nauce logiki — uświadomiono sobie, że ustalenie tego, co ma być początkiem w filozofii, jest rzeczą trudną, przy czym zarówno podstawa tej trudności, jak i możliwość jej rozwiązania stały się przedmiotem częstych dyskusji. Początek filozofii musi być albo czymś zapośredniczo-nym, albo czymś bezpośrednim, a tymczasem łatwo jest wykazać, że nie może on być ani jednym, ani drugim; wobec czego obalony zostaje zarówno ten, jak i tamten sposób rozpoczynania”¹³⁵. Warto zaznaczyć, że podobna kwestia występuje w strukturze Krytyki czystego rozumu Kanta, w której metodologię transcendentalną wprowadza autor dopiero na końcu książki. Wilhelm Windelband w 1882 roku tak charakteryzował trudności z recepcją myśli Kanta, choć można to odnieść również do Hegla: „Metoda dialektyczna niemieckich filozofów dla większości jest dziwnym i głupim kaprysem, a jeśli Kant wierzył w to, że ustalił dla filozofii metodę »krytyczną«, to historycy jeszcze dzisiaj nie są zgodni co do tego, co miał przez to na myśli”¹³⁶.

Z ruchu pojęcia i jego wysiłku wynika, że pojęcie zawsze jest nieadekwatne¹³⁷. Przyczyna tego tkwi w różnorodności, zmienności oglą-

¹³¹    Ibidem, s. 29—30 (przypis).

¹³²    G.W.F. Hegel: Nauka logiki..., T. 1, s. 94.

¹³³ N. H a r t m a n n: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 380.

¹³⁴    Ibidem. Gwoli sprawiedliwości należy dodać, że filozofia Hegla nie potrzebuje żadnej dedukcji, gdyż „dialektyka nie jest dedukcją”. Ibidem, s. 384.

¹³⁵    G.W.F. Hegel: Nauka logiki..., T. 1, s. 69.

136    yj Windelband: Was ist Philosophie? W: Idem: Pr&ludien. Aufsótze und Reden zur Einfuhrung in die Philosophie. Bd. 1. Tiibingen 1911, s. 10.

¹³⁷    Zob. N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 385.