7648594427

Filozofia Georga Wilhelma Friedricha Hegla 115

tę oto [rzecz — A.L.]”⁹⁰. We wszelkim doświadczeniu Ja przejawia się jako ogólne, co pozostaje w zgodzie z tezą Hegla, że to, co ogólne, jest prawdą. Hegel pisze wprost, że jedynie absolut jest prawdziwy, albo

inaczej mówiąc, jedynie prawda jest absolutem”⁹¹.

Spostrzeżenie ujmuje jednak rzecz jako samodzielną, a dopiero rozsądek (Verstand) znosi tę samodzielność, gdyż pozwala uznać, że ogólną podstawą rzeczy jest siła — w niej tkwi początek Heglowskiej dia-lektyki. Samowiedza rozpoczyna się zatem od najniższego szczebla, mianowicie od pożądania. Ono jednak niszczy samodzielny przedmiot; a zarazem doświadcza, że przedmiot musi być samodzielny, aby zostać zniszczony. Zjawisko rozumiane jest jako gra sił, a przejście od świadomości do samowiedzy opiera się na pojęciu nieskończoności. „Teraz, gdy staje się ona [nieskończoność — A.J.N.] wreszcie przedmiotem dla świadomości, taką, jaką jest— świadomość staje się samowiedzą”⁹². Wyjaśnienia istoty samowiedzy dokonuje Hegel, odwołując się do dia-lektyki pana i niewolnika: „[...] jedna, samoistna, której istotą jest byt dla siebie, i druga, niesamoistna, której istotą jest życie, czyli byt dla kogoś innego. Pierwsza jest panem, druga — niewolnikiem”⁹³. Obydwaj — zarówno pan, jak i niewolnik — pozostają w relacji nie tylko do siebie, ale także do świata rzeczy. Panem jest ten, kto ma poczucie wolności i samoistności, albo jeszcze inaczej: „[...] pan pozostaje w pośrednim stosunku do niewolnika poprzez byt samoistny (das selbstandige Sein), gdyż byt ten jest właśnie tym, co niewolnika uczyniło niewolnikiem”⁹⁴. Niewolnikiem jest ten, kto rezygnuje z samowiedzy na rzecz bytu fizycznego, a więc ten, kto przyjmuje postawę, w której byt rzeczy zostaje uznany za „byt samoistny”). Dialektyka pana i niewolnika ukazuje zarazem wzajemną zależność, gdyż istotą niewolnika jest byt--dla-siebie pana, ale jednocześnie świadomość pana jest świadomością niewolnika. Dynamika relacji między panem a niewolnikiem ukazuje, że niewolnik staje się panem pana, pan zaś staje się niewolnikiem niewolnika. Pan sam czyni się zależnym od niewolnika, jeśli potrzebuje jego pracy, natomiast niewolnik zyskuje nad nim przewagę, jeżeli uczy się rzeczy, których tenże potrzebuje. Hegel mówi tu o trzech rodzajach motywacji. Pierwszą z nich jest strach, gdyż pan utrzymuje niewolnika w strachu, a „strach przed panem jest początkiem mądrości”⁹⁵. Drugi rodzaj motywacji stanowi praca, trzeci zaś — kształcenie,

⁹⁰    Ibidem, T. 1, s. 130.

⁹¹    Ibidem, s. 96.

⁹²    Ibidem, s. 191.

⁹³    Ibidem, s. 221.

⁹⁴    Ibidem, s. 221—222.

⁹⁵    Ibidem, s. 225.