7648594438

Filozofia Georga Wilhelma Friedricha Hegla 125

Istotną cechę dialektyki Hegla stanowi też wewnętrzna dynamika. Dialektyka jest nauką nie tylko o Absolucie, lecz także o jego ruchu i rozwoju, i dlatego logika pojmuje sprzeczność jako to, co właściwe, i ujmuje ją w antynomie. Dialektyka jest samo-myśleniem-się Boga w nas, jest wiecznym rozumem, który realizuje się w naszym myśleniu ¹⁴¹. Toteż podstawowa różnica między fenomenologią a logiką dotyczy tego, że fenomenologia zajmuje się formami zjawiskowymi ducha, natomiast logika— samym duchem. Jednocześnie dialektyka jest nie tylko metodą, gdyż jest ona dialektyką myślenia, a zarazem dialekty-ką jego przedmiotu. Dlatego też pojawia się w dialektyce Hegla — podobnie jak w rozważaniach Arystotelesa — aporetyka. Ale przedmiotem jej dociekań jest Bóg, gdyż jako myśl Boga, wyraża ona dialektykę świata, jego metafizyczny proces, natomiast jako myśl człowieka, jest to dialektyka pojęcia, wiedzy metafizycznej¹⁴². Tak rozumiana, charakteryzuje się dialektyka tym, co Hartmann nazywa formalnym prawem dialektyki, które głosi: „Każdy przedmiot ma swoją własną, tylko jemu przynależną dialektykę. Jest ona absolutnie niemożliwa do przeniesienia na inny przedmiot, jedyna, niemożliwa do zastąpienia jej inną”¹⁴³. Okazuje się zatem, że dialektyka jest czymś więcej niż tylko metodą, przy czym nie jest ona schematyczna i dlatego wymaga stałego „wysiłku pojęcia”. Zależność ta ujawnia się dwojako: istota dialektyki leży w myśli, ale także w przedmiocie.

Problem filozofii Hegla można — za Hartmannem — ująć następująco: to, co bezpośrednio dane, nie jest tym, co obiektywnie bezpośrednie¹⁴⁴. To, co bezpośrednie (początek, a więc to, o czym traktuje

logika), ma zapośredniczenie w całej drodze fenomenologii; to, co bezpośrednie, stanowi wyraz refleksji. Początek zatem jest negatywny: inaczej mówiąc, nauka bierze początek z bezpośredniego, pozbawionego określeń pojęcia bytu (niczego). Dlatego też Hegel tak ogromną rolę przywiązuje do dialektyki, która ma w jego koncepcji podwójny wymiar. Jest to, po pierwsze, dialektyka samego początku, po drugie zaś, dialektyka bytu i nicości. Początek zawiera więc byt i nicość, to znaczy jest jednością bytu i nicości, dlatego też początek jest —jak mówi Hegel — „identycznością identyczności i nieidentyczności”¹⁴⁵. W tym miejscu dociera Hartmann do tego, co Schnadelbach nazwał podstawową figurą spekulatywną myślenia Hegla¹⁴⁶. Dialektyka konstatuje

¹⁴¹    N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 396.

¹⁴²    Ibidem.

¹⁴³    Ibidem, s. 402.

¹⁴⁴    Ibidem, s. 409.

¹⁴⁵    Ibidem, s. 411.

s. 11 i nast.

¹⁴⁶    Zob. H. Schnadelbach: Hegel Wprowadzenie....