7648594423

Filozofia Georga Wilhelma Friedricha Hegla 111

musi być nauką. Hegel zauważa: „Bezpośrednia pewność nie ujmuje tego, co jest naprawdę (das Wahre), jej prawdą (Wahrheit) jest bowiem to, co ogólne, ona zaś chce ująć (nehmerĄ tę oto [rzecz — A.L.]”⁶⁷. Hart-mann podkreśla, że do zjawiska należy również „wiedza nieprawdziwa", dlatego filozofia musi się uwolnić od pozoru, co w wypadku Hegla oznacza, że musi się obrócić przeciw niemu⁶⁸. Filozofia ma zatem za zadanie znalezienie postępowania, które odróżni pozór od bytu.

Trzeba przypomnieć o jeszcze jednej ważnej kwestii. „Prawda — pisze Hegel w Przedmowie do Fenomenologii ducha—jest całością. Całością zaś jest tylko taka istota, która dzięki swemu rozwojowi dochodzi do swego ostatecznego zakończenia. O absolucie należałoby powiedzieć, że jest on w istocie (wesentlich) rezultatem, że dopiero na końcu jest tym, czym jest naprawdę; że na tym właśnie polega istota absolutu, by być czymś rzeczywistym, podmiotem, czyli stawaniem się sobą samym (Sichselbstwerderi)”⁶⁹. Skoro prawda jest całością, to można stąd wyciągnąć następujący wniosek: czysta wiedza wszędzie tam, gdzie występuje, jest produktem późniejszym. Odnosi się to zarówno do indywiduum, jak i do historii całej ludzkości. W każdym przypadku obowiązuje konieczność przejścia niższych stopni wiedzy. Ale czym innym jest przejście niższych stopni, czym innym zaś wiedza o nich i samo poznanie przebiegu. Dlatego najpierw przedmiotem wiedzy należy uczynić szereg postaci. Nauką, która to czyni, jest fenomenologia wiedzy⁷⁰.

Hartmann twierdzi, że właśnie dlatego Hegel włączył w swój system dialektykę, która w filozofii Fichtego oznaczała dedukcję. W ujęciu Hegla dialektyka jest doświadczeniem, które świadomość czyni sama z sobą. Zarazem jednak dialektyka nie sprowadza się tylko i wyłącznie do metody filozoficznego rozważania, ale odnajduje siebie jako poruszająca się w szeregu postaci — to właśnie nazywa Hegel doświadczeniem. Wyjaśnia on: „Ten ruch dialektyczny, który świadomość uprawia na sobie samej, zarówno na swojej wiedzy, jak i na swoim przedmiocie

—    o ile w jego wyniku wyłania się dla niej nowy prawdziwy przedmiot

—    jest właściwie tym, co nazywamy doświadczeniem"⁷1. W fenomenologii jednak świadomość jest przedmiotem myślenia filozoficznego, a zatem w rzeczywistości chodzi Heglowi o dwojaki rodzaj doświadczenia. „Świadomość posiada wiedzę o czymś i ten przedmiot jest istotą,

⁶⁷    Ibidem, s. 130.

⁶⁸    N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 311.

⁶⁹    G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha..., T. 1, s. 28.

⁷⁰    Zob. N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 312.

⁷¹    G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha..., T. 1, s. 107. Zob. także Idem: Encyklopedia nauk filozoficznych. Tłum. Ś.F. Nowicki. Warszawa 1990, s. 67—68 (§ 7).