7648594421

Filozofia Georga Wilhelma Friedricha Hegla 109

na tym, aby pogodzić te⁵⁴ założenia, ustanowić byt w niebycie jako stawanie się, podział w Absolucie jako jego przejaw, skończoność w nieskończoności jako życie”⁵⁵. Zarazem jednak okazuje się, że metodą filozofii jest refleksja⁵⁶, przy czym i temu pojęciu brak w systemie Hegla jednoznaczności. Refleksja nie oznacza dlań skierowania się ku czemuś, jak miało to miejsce w koncepcji Fichtego. Jest ona aktem rozsądku, który to, co wobec niego zewnętrzne, czyni swoim przedmiotem. W Differenzschrijt Hegel ujmuje refleksję następująco: „Filozofia, jako przez refleksję wytworzona totalność wiedzy, staje się systemem, organiczną całością pojęć, której najwyższym prawem nie jest rozsądek, lecz rozum”⁵⁷. Przy okazji mówi Hegel o nocy samej refleksji i rozumującego rozsądku (des rasonierenden Verstandes), nocy, która jest „południem życia”⁵⁸. Ale już w Przedmowie do Fenomenologii ducha odżegnuje się od tego stanowiska — mówi nie o „południu życia”, lecz twierdzi, że w odwołaniu się do oglądu intelektualnego występuje „noc, w której [...] wszystkie krowy są czarne”⁵⁹. Oznacza to, że Hegel odwraca się tu od Schellinga i powraca do Kanta, „który energicznie zaprzeczał temu, iż nasze myślenie w jakimkolwiek sensie mogłoby być oglądem”⁶⁰. Nie zmienia to jednak przekonania Hegla, jakie wyraził w Differenzschrijt, że „Refleksja jako zdolność tego, co skończone, i przeciwstawione jej to, co nieskończone, podlegają syntezie w rozumie, który ujmuje nieskończoność skończonego”⁶¹.

Rozumienie nauki jako drogi do nauki wyznacza różnicę punktu wyjścia między Fichtego teorią wiedzy, Schellinga filozofią identyczności a systemem Hegla. W tym kontekście ważna staje się uwaga autora Differenzschrijt, że „Tylko o tyle refleksja ma odniesienie do Abso-

⁵⁴    Pierwszym założeniem jest Absolut, natomiast drugim — wykroczenie świadomoś-

ci z totalności, podział na byt i niebyt, na pojęcie i byt, na skończoność i nieskończoność. Zob. G.W.F. Hegel: Differenz des Fichteschen und Schellingschen Systems der Philosophie..., s. 28.

⁵⁵    Ibidem.

⁵⁶    Zob. ibidem, s. 29—33.

⁵⁷    „Die Philosophie, ais eine durch Reflexion produzierte Totalitat des Wissens, wird ein System, ein organisches Ganzen von Begriffen, dessen hochstes Gesetz nicht der Verstand, sondem die Vemunft ist". Ibidem, s. 37.

⁵⁸    Ibidem.

⁵⁹    G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha..., T. 1, s. 24.

⁶⁰    H. Schnadelbach: Hegel. Wprowadzenie..., s. 19.

⁶¹    „Die Reflexion ais Vermógen des Endlichen und das ihr entgegensetzte Unendli-che sind in der Vemunft synthesiert, dereń Unendlichkeit das Endliche in sich fafit". G.W.F. Hegel: Differenz des Fichteschen und Schellingschen Systems der Philosophie..., s. 31.