59202 Obraz9 (29)

460 ARYSTOTELES I SYSTEMATYZACJA WIEDZY FILOZOF1CZI

„Co posiada władzę zmysłową, jest w możności takie, jakim jł w akcie sam przedmiot zmysłowy, jak [wyżej] powiedzieliśmy. Ona ula| wpływowi [przedmiotu zmysłowego] tak długo, jak długo nie jest [ł niego] podobna; gdy uległa wpływowi, upodobniła się [do niego] i jl taka, jak on”¹⁵.

Trafna jest zatem interpretacja proponowana przez Rosił «Wrażenie zmysłowe nie jest zmianą jakości typu prostego zastąpił nia jednego stanu stanem mu przeciwnym, lecz typu urzeczywistnił nia możności, dochodzenia czegoś „do siebie samego i do zaktuaii zowania”»^l<:\

Ktoś jednak może zapytać, co to znaczy, że wrażenie zmysłowi] jest upodobnieniem się do przedmiotu zmysłowego. Nie chodzi ocz wiście o proces upodobnienia się tego typu, jaki ma miejsce w odży* wianiu się; w przyswajaniu bowiem pokarmu przyswojona zostajf' także materia, natomiast we wrażeniu zmysłowym zostaje przyswo* jona jedynie forma. Arystoteles pisze wyraźnie:

„Ogólnie o każdym zmyśle trzeba powiedzieć, że jest on «tym, CO j posiada zdolność przyjmowania form zmysłowych [posiadanych prz$t\ ciało] bez jego materii» w podobny sposób, w jaki wosk przyjmuje znak' sygnetu bez złota łub mosiądzu. Przyjmuje znak złoty lub mosiężny, led nie o ile jest złotym lub mosiężnym. Podobnie również ma się zmylł w stosunku do poszczególnych przedmiotów: odbiera wrażenia od rzeczy posiadających barwę lub smak, lub dźwięk, ale nie o ile każda z nich jest określoną rzeczą [substancjalną], lecz o ile jest obdarzona daną własno* ścią jakościową i odpowiednio do jej formy”¹⁷.

Stagiryta rozpatruje następnie pięć zmysłów i właściwe każdemu z nich przedmioty zmysłowe. Kiedy jakiś zmysł ujmuje właściwy sobie przedmiot zmysłowy, wtedy odnośne wrażenie zmysłowe jest nieomylne. Oprócz przedmiotów właściwych każdemu zmysłowi są

^ O duszy, B 5, 418 a 3-6; P. Siwek.

¹⁶ Ross, Aristotle, s. 202; por. O duszy, B 5, 417 b 6 nn.

¹⁷ O duszy, B 12, 424 a 17-24. (Dla pogłębienia tego punktu zob. Trendelenburg, Aristotelis De Anima, s. 337 nn.).

także przedmioty zmysłowe wspólne, jak na przykład ruch, spoczynek, kształt, wielkość, które nie są postrzegane przez żaden szczególny zmysł, ale mogą być postrzegane przez wszystkie:

„Niemożliwe jest też, aby istniał jakiś specjalny organ zmysłowy dla wspólnych [przedmiotów zmysłowych], tj. takich, jak ruch, spoczynek, kształt, wielkość, liczby, jednostka, które konsekwentnie postrzegalibyśmy tylko przypadłościowo każdym zmysłem własnym - ponieważ to wszystko postrzegamy za pośrednictwem ruchu, na przykład wielkość /a pośrednictwem ruchu, a konsekwentnie i kształt, ponieważ kształt jest szczególnym rodzajem wielkości; rzecz w spoczynku [postrzegamy] przez lo, że się nie rusza, liczbę przez negację ciągłości i własne [charakterystyczne] przymioty, bo każdy zmysł postrzega jeden przedmiot zmysłowy. Stąd jasno widać, że jest niemożliwe, aby istniał specjalny zmysł do postrzegania jakiegokolwiek spośród tych [przedmiotów wspólnych] [...]”¹.

Uwzględniając te uściślenia, można mówić o «zmyśle wspól-nym» (i Arystoteles faktycznie o nim mówi), który jest jakby zmysłem niespecyficznym, albo lepiej jeszcze, zmysłem, który działa w sposób niespecyficzny. Przede wszystkim właśnie w przytoczonym tekście dobrze widać, że wrażenie zmysłowe postrzega wspólne przedmioty zmysłowe w sposób niespecyficzny. Nadto można bez wątpienia mówić o zmyśle wspólnym w odniesieniu do postrzegania postrzegania albo o postrzeganiu odbierania wrażeń zmysłowych, albo też, gdy rozróżniamy lub porównujemy ze sobą przedmioty zmysłowe.

Na podstawie tych rozróżnień Arystoteles ustala, że zmysły są nieomylne, kiedy ujmują przedmioty, które są im właściwe, ale tylko w tym wypadku. Oto bardzo znany tekst, w którym nauka ta jest sformułowana:

„Postrzeganie właściwych przedmiotów zmysłowych jest prawdziwe lub zawiera najmniejszą dozę błędu; na drugim miejscu idzie postrzeżenie tego, co łączy się przypadłościowo z przedmiotem właściwym zmysłów. 1 tu już zjawia się możliwość popełnienia błędu; co do tego bowiem, że coś

O duszy, T 1, 425 a 14-20; P. Siwek.