3 (2386)

riając ją, człowiek zmienia zarazem swoją własną naturę. Rozwija drzemiące w niej moce i podporządkowuje grę tych sił swej własnej zwierzchności” ³.

Środki produkcji i środki spożycia

Produkcja opiera się tedy na pracy. Przy pracy człowiek posługuje się jednak rozmaitymi materialnymi przedmiotami, które nazywamy środkami produkcji. Są to przedmioty takie jak: pługi, zwierzęta robocze, maszyny, budynki przemysłowe, wagony, okręty, ruda żelaza, stal, siarka i inne. Środki produkcji jednego rodzaju są, przerabiane w procesie pracy i nazywamy je wówczas przedmip_ttami pracy. Przedmiotami pracy są bogactwa naturalne, jak ziemia, zwierzyna leśna, węgiel w kopalniach itp. oraz surowce i półprodukty, jak bawełna, niewykończone maszyny i inne. Środki produkcji drugiego rodzaju służą do przekształcania, przerabiania przedmiotów pracy. Nazywają się one środkami pracy. Jako przykład można wymienić przede wszystkim narzędzia pracy, tj. przedmioty specjalnie przystosowane do wykonania danej czynności, jak np. topory, piły, maszyny, aparatura chemiczna, lokomotywy. Środkami pracy są również przedmioty, które nie są wprawdzie narzędziami, są jednak potrzebne przy używaniu narzędzi. Są to między innymi budynki, składy, porty, drogi, a także ziemia (która jednocześnie może też być przedmiotem pracy).

Środki produkcji nie służą bezpośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich. Służą jednak temu celowi pośrednio, gdyż są niezbędne do produkcji dóbr, które są środkami zaspokojenia potrzeb. Dlatego uważamy środki produkcji także za dobra, tj. za materialne środki zaspokojenia potrzeb. Aby uwydatnić różnicę między środkami produkcji, które tylko pośrednio służą do zaspokojenia potrzeb, a środkami służącymi do tego celu bezpośrednio, nazywamy pierwsze dobrami produkcyjnymi, a drugie dobrąmi konsumpcyjnymi albo środkami spożycia. Nieraz używa się też wyrażenia dobra pośrednie i dobra bezpośrednie; od razu wyjaśnia ono

0    co chodzi. Różnica między dobrami produkcyjnymi a dobrami konsumpcyjnymi, czyli między środkami produkcji a środkami spożycia, nie jest różnicą rzeczową. Ten sam przedmiot (np. węgiel) może być środkiem produkcji albo środkiem spożveia. Rozróżnienie dóbr produkcyjnych

1    konsumpcyjnych jest rozróżnieniem funkcjonalnym: wskazuje na różną funkcję dóbr w zaspokajaniu potrzeb ludzkich.

Sam akt zaspokajania potrzeb nazywamy konsumpcją albo spożyciem. Dobra konsumpcyjne są używane w konsumpcji albo jednorazowo (jak ęPP. żyy&ność), albo stopniowo (jak np. odzież). Dobra produkcyjne, czyli

*• K. Marks, Kapitał, t. I, s. 188.

2. Ekonomia polityczna

17