40

!. ROZNORODNOSC ŻYCIA NA ZIEMI

2.14. OBLEŃCE - GRUPA TYPÓW ZWIERZĄT O OBŁYM CIELE

Niektóre typy zwierząt określane wspólnym mianem obleńców

Obleńce to nazwa zwyczajowa, która obejmuje kilka odlegle spokrewnionych grup zwierząt mc:, cych wspólne cechy: obte ciało (o przekroju poprzecznym zbliżonym do koła), zbudowane z _nit wielkiej (często dokładnie określonej) liczby komórek, pierwotną jamę ciała (schizocel) wypełń:--, płynem oraz przewód pokarmowy zakończony otworem odbytowym.

•    Występują w środowisku lądowym i wodnym (właściwie we wszystkich środowiskach - od gtęt-komorskich po wnętrze ciała roślin i zwierząt).

•    Znaczna część obleńców to pasożyty roślin (węgorki, mątwiki), zwierząt i człowieka.

•    Osiągają wielkość od mikroskopijnych do kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu centymetrów d), gości.

•    Pochodzą od prymitywnych płazińców (wirków bezjelitowych Acoelomorpha = Acoe/a), podctr _ jak wszystkie pozostałe trójwarstwowce.

• wrotki

otwór gębowy aparat wrotny lefrydium gardziel gruczoły ślinowe gruczoły żołądkowe

żołądek

gonada (jajnik)

nefrydium jelito stek otwór odbytowy gruczoły cementowe

• brzuchorzęski Chaetonotus

Wrotki

Wrotki - około 1 500 gatunków zwierząt mikroskopijnej wielkości (zazwyczaj tylko 0,1 -0,5 mml), wolno żyjących, występujących najczęściej w środowisku wodnym na całej kuli ziemskiej. Stanowią głównie składnik zooplanktonu. Ciało ich zbudowane jest z niewielkiej i dokładnie określonej dla każdego gatunku liczby komórek. W niesprzyjających warunkach (np. po wysuszeniu zbiornika wodnego) zapadają w anabiozę (stan życia utajonego).

Budowa wrotka

•    rzęski aparatu wrotnego -podwójny wieniec rzęsek umożliwiający pływanie i łowienie pokarmu

•    protonefrydia - kanaliki wy-dalnicze (zbiorcze) uchodzące do kloaki (brak komórek płomykowych)

•    kloaka (stek) - wspólne ujście układu wydalniczego i pokarmowego

•    gruczoły cementowe - u podstawy wyrostków; wydzielina ich umożliwia przymocowanie się do roślin lub przedmiotów w wodzie na stałe lub czasowo

nicienie

-    glista ludzka

-    włosień kręty

-    owsik ludzki

-    włosogłówka ludzka

-    tęgoryjec dwunastnic,

-    filaria Bancrofta

-    nitkowiec podskórny

-    węgorek pszeniczny

-    mątwik buraczany

Rozmnażanie się i rozwój wrotków

Samice są większe, rozmnażają się dzieworoc-nie (partenogenetycznie), składają diploidalne jaja, z których rozwijają się kolejne pokoleń; diploidalnych samic. W niektórych okresach reku samice składają odmienne jaja - haploidci-ne, z których wylęga się pokolenie rozmna-żo-jące się płciowo (haploidalne samice i somc? które po kopulacji giną). Zapłodnione samice składają jaja przetrwalnikowe, które zimuję. U niektórych gatunków taka przemiana pokoleń (pokolenie partenogenetyczne/pokolenie płciowe) zachodzi regularnie.

Roczny cykl życia wrotków

LATO    W*

jaja 2n 2n 2n

Nicienie

Nicienie - najliczniejszy typ wśród robaków obłych. Osiągają długość do 120 cm (np. „robak z Medyny"), jednak najczęściej od 0,3 do 4 mm. Występują w wodzie, glebie oraz jako pasożyty roślin, zwierząt i człowieka.

Pasożytnicze nicienie mają niewielkie zapotrzebowanie tlenowe i mogą łatwo przechodzić na oddychanie beztlenowe.

Cykl rozwojowy owsika

1.    Owsik, podobnie jak glista, ma jednego żywiciela (pasożyt monokseniczny).

2.    Pasożytuje w końcowym odcinku jelita grubego człowieka (wymaga warunków tlenowych).

3.    Zarażenie następuje przez połknięcie jaj (źródłem są zanieczyszczone owoce, warzywa lub samozarażenie).

4.    Larwy wykluwają się w jelicie cienkim.

5.    Larwy dojrzewają w jelicie grubym i w wyrostku robaczkowym.

6.    Dochodzi do kopulacji, po której giną samce.

7.    Jaja składane są przez samicę (ok. 12 tysięcy) w okolicy otworu odbytowego. Ruch samic w okolicy odbytu powoduje swędzenie, co często prowadzi do samozarażenia.

Budowa nicienia

grzbietowy pień nerwowy oskórek - kolagenowy (u pasożytów), nierozciągliwy i odporny na enzymy trawienne żywiciela

hypoderma - jednowarstwowy nabłonek jelito

przewód wydalniczy

pierwotna jama ciała (schizocel) wypełniona płynem, którego wysokie ciśnienie wraz z worem powłokowo-mięśniowym utrzymuje stały kształt ciała (tzw. szkielet hydrauliczny) jajowód

komórki mięśniowe

#    powłoka ciała - wór powłokowo-mięśniowy - oskórek, hypoderma (u części syncytialna), mięśnie podłużne, wałki hypoder-malne •- układ pokarmowy - ma postać przewodu kończącego się odbytbm • układ oddechowy i krążenia - brak • układ wydalniczy - typu protonefrydialnego; u większości ma kształt litery H, a kanały boczne biegną w wałkach hypodermalnych

Uwaga: U samców nasieniowód uchodzi do końcowego odcinka jelita. Wspólne ujście nazywa się kloaką.

•    układ nerwowy - prosta budowa, związany z powłokami ciała; pierścień okołogardzielowy tworzony przez zwoje nerwowe oraz kilka (6-8) pni nerwowych; pnie nerwowe połączone spoidłami poprzecznymi

inwazyjne

płucach

dorosłe

icie)

zapłodnione iojo /    |

Rozwój i rozmnażanie się glisty ludzkiej

To zwierzęta rozdzielnopłciowe o zapłodnieniu wewnętrznym.

1.    Samica składa zapłodnione jaja (około 200 tys. na dobę), które wydostają się na zewnątrz organizmu żywiciela. Są odporne na czynniki zewnętrzne.

2.    Jaja rozwijają się w warunkach tlenowych (w środowisku lądowym) w inwazyjną larwę (jajo inwazyjne).

3.    Człowiek połyka jaja inwazyjne, np. wraz z niedomytymi warzywami.

4.    Larwy wędrują z krwią do żyły wątrobowej, serca (prawa część), płuc i po odkrztuszeniu do gardła, skąd niejako wracają (przez połknięcie) do jelita cienkiego.

5.    Pasożyt osiąga dojrzałość płciową w jelicie.

Uwago: Glisty (ludzka, a także końska) mają tylko jednego (oczywiście innego) żywiciela (pasożyty monokseniczne, czyli jednodomowe).