43

rolami, zgodnie z oczekiwaniami innych ludzi¹. W procesie so, cjalizacji przekazywane są także podstawowe zasady i konwent^ gry politycznej oraz ich interpretage.. Socjalizacja Stanowi zatem mechanizm kontroli społecznej². Jednostka dostosowuje się sto. pniowo do oczekiwań i reguł zachowania uznawanych przez sy. stem społeczny (dokładniej rzecz ujmując - podsystem kultyw©. wania wzorów wartości) za obowiązujące, aż do ich zinternalizowania i uczynienia z nich celów i motywów własnego działania. Osiągnięcie tego stanu powoduje zredukowanie napję. cia czy wręcz osiągnięcie równowagi pomiędzy potrzebami jednostki* jej osobowością a systemem społecznym. Usunięcie napięcia jest motywagą indywidualną wobec konieczności sprostania oczekiwaniom związanym z pełnieniem określonych ról społecznych. Parsons i Smelser uważąją, iż za dostosowanie się do zespołu społecznie cenionych wartości jednostka wynagradzana jest przyznaniem* szacunku. Kiedy stopień szacunku porównuje się z innymi i wykazuje on wyższość można go nazwać presUźem. Prestiż jest zatem efektem skutecznego kultywowania wartości i norm charakterystycznych dla danego środowiska oraz działań podejmowanych do usunięcia napięć³. Takie ujęcie socjalizacji wpisuje się oczywiście w założenia teorii funkcjona-lizmu strukturalnego, które prezentowałem w poprzednim rozdziale.

Teoria Parsonsa związana jest z modelem mechanicystycznym, zakładającym, że impulsy rozwoju znąjdują się na zewnątrz ludzkiego organizmu, a zmiany w zachowaniu można interpretować jako odpowiedź na określone oczekiwania społeczne. Rozwój jednostki można rozumieć zatem jako sumę owych odpowiedzi albo_; jako adaptagę do norm i wartości określanych przez środowisko¹⁶ j

w psychologii zakłada, ii człowiek jest ^wiąbras^rówalnyin, jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne. System wzmocnień pozytywnych i negatywnych decyduje o tym, do czego człowiek dąży i ^cze8° unika. Procesy psychiczne nie odgrywają znaczącej w kierowaniu ludzkim zachowaniem. Pojęcie silnej woli jest semantyczną fikcją. „Zwolennicy tej koncepcji opracowali system gietod i technik zmiany reakcji człowieka, który nazywa się inżynierią behąwiorystyczną; zgodnie z nią, manipulując środowiskiem, a głównie stosując odpowiedni repertuar nagród i kar, można dowolnie modyfikować ludzkie zachowanie”*⁶.

W najnowszych ujęciach teorii uczenia, wpisujących się w model mechanicy styczny, w tym w najbardziej znaczącej teorii A. Bandury, zakłada się, że jednostka skłonna jest podporządkowywać się i naśladować osoby, które postrzega jako nosicieli wzorcowych zachowań społecznych¹⁷. Ich zachowanie staje się dla jednostki źródłem, z którego czerpie wiedzę o zasadach obowiązujących w obrębie systemu społecznego. W procesie wychowania taki wpływ określa się jako modelowanie. Ma on także ogromne znaczenie dla sozotechniki opartej na oddziaływaniu autorytetu.

N. Luhmann, próbując odejść od ścisłego mechanicyzmu, zaproponował koncepcję według której, choć rozwój osobowości opiera się na ^uczestniczeniu jednostki w wydarzeniach żyda społecznego, to nie staje się ona częścią systemu społecznego poprzez własną socjalizację. Społeczeństwo nie jest także w stanie objąć pełną kontrolą rezultatów socjalizacji, ponieważ uwidaczniają się one przede wszystkim w obrębie systemu psychicznego jednostki, a nie tylko w systemie społecznym. Wzajemne uzależnienie i powiązanie tych systemów powoduje, że elementy każdego z nich łączą się i tworzą jakościowo nową strukturę¹⁸.

¹⁵ K. Hurrelmann, op. dt., s. 20.

Kozielecki, op. dt., s. 12/13.

_i8 A. Bandura, Social Foundations of Thought and Action, London 1986.

N, Luhmann, Soziale Systeme, Frankfurt 1984, omówienie za: K Hurrei-®ann, op. dt. a. 43.

as

1

T. Parsons, The School aa a Social System; Some of Its Functions in American Society, w: Sckools and Society. A Unified Reader, J.H. Ballantine (red.), Mountain View 1989, s. 155.

2

Szerzej: T. Parsons, N.J. Smelser, Funkcjonalne zróżnicowanie społeczeństwa, w: W. Derczyński, A. Jasińska-Kania, J. Szacki (wybór), Elementy teorii socjologicznych, Warszawa 1975 oraz T. Parsons, Struktura społeczna a osobowość, Warszawa 1969.

3

T. Parsons, N.J. Smelser, op. cit., s. 223.