44

utrzymywanie wody gwałtownie spuszczanej z hydroelektrowni. Jak już powiedziano, hydroelektrownie z reguły nic pracują w sposób ciągły, tylko w godzinach największego zapotrzebowań ia na energię elektryczną. W czasie ich pracy zrzucana ogromna masa wody powodowałaby, zgodnie z rytmem pracy elektrowni, przemiennie nagłe wezbrania, działające destruktywnie na osady i biocenozy a potem duże spadki poziomu wody w rzece, n nawet jego zanik, w przypadku braku - zapewniającego stały dopływ wody -• upustu w zaporze zbiornika głównego. W czasie pracy turbin elektrowni ..Włocławek" ilość spuszczanej wody może wynosić do 1800 m’ • s*¹. a podczas napełniania zbiornika w godzinach ..wolnych od pracy" zrzut wody zmniejsza się do 400 m’ * s'¹ (Giziński Falkowska 2003).

Przechwytywana woda w zbiorniku wyrównawczym jest z niego powoli odprowadzana do rzeki pomiędzy zrzutami z elektrowni. Dzięki tym zbiornikom zapobiega się nagłej zmienności warunków środowiskowych i biocenoz w rzece (Kajak I99S). W Polsce przykładami „współpracy" zbiorników energetycznych i sprzężonych z nimi zbiorników wyrównawczych są pary: Rożnów-Czchów, Solina-Myczkowce. Istnieją też takie rozwiązania, w których zbiornik wyrównawczy „wspomaga" pracę elektrowni zbiornikowej. Przykładem może służyć zespół elektrowni wodnych Czorsztyn-Niedzica i Sromowce Wyżne na Dunajcu. Zespół tworzy elektrownia zbiornikowa przy zaporze głównej o mocy 90 MW i elektrownia przy zbiorniku wyrównawczym o mocy 2,1 MW. Zbiornik wyrównawczy Sromowce Wyżne z jednej strony pełni funkcję zgodną z jego nazwą, a z drugiej, poprzez człon pompowy, dostarcza wodę do zbiornika Czorsztyn-Niedzica, tworząc zespół szczytowo-pompowy (Mikulski 1998).

233. Zaopatrzenie w wodę

Zbiorniki zaporowe są istotnym źródłem pokrycia zapotrzebowania na wodę zarówno dla ludności, jak i zakładów przemysłowych. Na świecie istnieje około „12% wielkich zapór", które tworzą zbiorniki służące do zaopatrzenia w wodę i jest to ich główna funkcja. Ponad połowa z nich (60%) zlokalizowanych jest w Ameryce Północnej i Europie (Zapory a rozwój 2000).

Wzrastające uprzemysłowienie, wzrost liczby ludności pociąga za sobą coraz większy pobór wody. Przemyśl zużywa ogromne ilości wody bezpośrednio jako surowiec lub pośrednio jako środek pomocniczy do chłodzenia. Ludność zużywa wodę na potrzeby konsumpcyjne i gospodarcze, utrzymanie czystości, zaspokajanie wymagań higieniczno-estetycznych, bezpieczeństwo przeciwpożarowe itd.

Codzienną ilość wody potrzebną do zaspokojenia indywidualnych potrzeb człowieka przedstawiono w tabeli 2.14.

Przykładem kraju, w którym szczególnie dużo korzysta się z wody zgromadzonej w zbiornikach zaporowych „na zaopatrzenie" jest Wielka Brytania. Tamtejsze rzeki są ubogie w wodę, a wody podziemne w dużym stopniu nie nadają się do wykorzystania. Takie państwa jak Stany Zjednoczone, Niemcy i inne mają również wiele zbiorników, których funkcją główną jest przede wszystkim zaopatrzenie w wodę (Głodek 1985). Np. Los Angeles w 37% swe potrzeby wodne zaspokaja ze zbiorników, z których woda dostarczana jest do tego miasta siecią wodociągową nieraz z bardzo dużych odległości. Z kolei, w Niemczech (Saksonia)

około 40% ogólnej podaży wody zapewniają zbiorniki i służy ona 2 milionom ludzi (Zapory a rozwój 2000). W Niemczech około 70 zbiorników zaporowych o łącznej pojemności 1100 min m^ł służy zaopatrzeniu w wodę (Putz, Bcnndorf 1998).

Tabela 2.14. Ilość wody potrzebna do zaspokojenia indywidualnych potrzeb człowieka (Barszczyńska i in. 2002)

Rodzaj zapotrzebowania	litrów ■ dobę'^1
picie i gotowanie	3-10
zmywanie naczyń	10-30
mycie się	10-20
kąpiel	15-50
spłukiwanie toalety	20-40
sprzątanie	5-10
pranie	20-100
mycie samochodu:
z użyciem wiadra	201
z użyciem węża	1001
podlewanie ogródka	0.5-3 (Im^2)

Wykaz ważniejszych zbiorników Polski, służących zaopatrzeniu w wodę, bez rozróżniania na zbiorniki komunalne i przemysłowe, zawiera tabela 2.4. Tę funkcję spełniają jeszcze takie zbiorniki, jak np.: Dziećkowice, Kozłowa Góra, Pogoria, Łąka i inne. Nie znalazły się one w tabeli 2.4 ze względu na niższą niż 15 m wysokość zapory.

Niektóre zbiorniki zaporowe, gromadzące wodę na zaopatrzenie ludności, są usytuowane w dość znacznej odległości od miejsc jej zużywania. Wtedy zachodzi potrzeba jej przemieszczania w przestrzeni przez przerzuty wody¹. Przerzuty, rozumiane jako ..urządzenia techniczne służące do przesyłania wód pomiędzy zlewniami”, są jedną z form zagospodarowania naturalnych zasobów wód powierzchniowych (Roszkowski 1991). Transport wody odbywa się najczęściej systemem rurociągów; przesyła się ją przeważnie do miejsc, gdzie występują zasoby wody, niewystarczające do zaspokojenia potrzeb. Przykładem międzyzlewniowych przerzutów wody mogą być wzajemne powiązania pomiędzy zbiornikami Przeczyce (zlewnia Czarnej Przemszy) i Kozłowa Góra (zlewnia Brynicy), co miało miejsce okresowo od października 1982 roku do sierpnia 1994 roku i związane było z dużym zapotrzebowaniem na wodę pitną. Woda ze zbiornika Przeczyce transportowana była rurociągiem (do działu wodnego), a następnie grawitacyjnie rowem do Brynicy i dalej do zbiornika Kozłowa Góra. We wspomnianym okresie przepompowano w sumie około 150 min m¹ wody (Jaguś, Rzętała 2003).

1

Zgodnie z Ustawą z dnia 18 kpea 2001 r. - Prawo wodne (z póżn. zm.). przerzuty wody należy rozumieć jako ujmowanie i przemieszczanie wód powierzchniowych oraz niezanieczyszczonycfa wód pochodzących z odwodnienia zakładów górniczych, w celu zwiększenia zasobów wodnych innych deków naturalnych, kanałów, jezior oraz innych zbiorników wodnych.