467 [1024x768]

REAKCJE KATALITYCZNE I ZJAWISKA ADSORPCJI 477

reakcję. Zjawiska katalizy ujemnej obserwujemy bardzo często w reakcjach łańcuchowych. Łączenie się rodników z inhibitorem powoduje bowiem zawsze znaczne zahamowanie szybkości.

Rozróżniamy katalizą w układach jednorodnych (homogeniczną) oraz w układach niejednorodnych (heterogeniczną). W układach jednorodnych katalizator występuje w tej samej fazie co reagenty. W układach niejednorodnych

bariera reakcji

produkt związany z katalizatorem

Rys. 6.5. Bartery energetyczne reakcji katalitycznej

katalizator stanowi odrębną fazę. Najczęstsze przypadki katalizy heterogenicznej dotyczą katalizatorów stałych, przy czym reagenty znajdują się w fazie ciekłej lub gazowej. Odrębną grupę reakcji katalitycznych stanowią tzw. reakcje mikroheterogeniczne, kiedy katalizator występuje wprawdzie w innej fazie niż układ reagujący, ale jest wysoce zdyspergowany. Do tego typu katalizy zaliczamy reakcje enzymatyczne.

Znanych jest wiele reakcji katalitycznych w układach jednorodnych, ale najliczniejszą grupę stanowią reakcje katalizowane przez kwasy i zasady.

Z reguły zresztą, jeżeli dana reakcja katalizowana jest przez kwas, to także *XIsowo-czuła jest na zasadę i odwrotnie. Jako przykład rozpatrzmy reakcję hydrolizy -zasadowa

estru.

CHjCOOCHj + H₂0 ^ CHjCOOH + CH₃OH Schemat poszczególnych etapów jest następujący:

CHj—C—OHj

10

II

— CHj—C—OH + HOCHj

Ol

II

+ IOCH, --