42,43 (10)

micznych czy psychoncurologicznych. klorc można uznać za przyczynę, nii są lu więc typowe wady wymowy, a zaburzenia.

Do zaburzeń wcwnąlr/pochodnych I. Styczek zalicza:

dysglosję — zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wypowiadania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy,

-    dysaririę (anarlria) - zniekształcenie dźwięków mowy lub niemoż. nosc ich wytwarzania na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy (arlykulacyjnc. fcmacyjnc, oddechowe);

-    dyslalię (alalia) - opóźnienie w przyswajaniu języka na skutek wolniejszego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych;

afa/ję utrata częściowa lub całkowita mowy na skutek uszkodzenia pewnych struktur mózgowych;

-    zaburzenia płynności mowy (rytmu, tempa) - jąkanie, przyczyny nic znane, zaliczane są do nerwic;

nerwice mowy (logoncurosis) mutyzm, afonia, zaburzenia modulacji, siły i wysokości głosu u osób cierpiących na nerwicę;

-    olig.ofazję — niedokształccnie mowy w przebiegu upośledzenia umysłowego;

schizofazję — mową osób mających zaburzenia myślenia spowodowane chorobami psychicznymi.

Klasyfikację opartą na objawach autorka ujmuje następująco:

-    zakłócenia znajomości języka polegające na opóźnionym jego przyswajaniu lub utracie (częściowej bądź całkowitej) występują w zakresie systemu leksykalnego, gramatycznego oraz fonetycznego (tzn. w zakresie wzorców’ słuchowych lub kincstctyczno-ruchowych głosek i cech prozodycznych mowy);

zakłócenia w realizacji głosek i cech prozodycznych mowy przy dobrej znajomości języka;

-    zakłócenia treści języka;

-    zakłócenia mieszane.

I.. Kaczmarek (1973) uwzględnia w swojej klasyfikacji głownie objawy zaburzeń mowy. Za podstawę podziału autor przyjmuje tekst przekazu słownego. Z punktu widzenia logojiedycznego w każdej wypowiedzi wyróżnia się: treść, formę językową, formę dźwiękową. Analogicznie więc może my wyróżnić zaburzenia treści, zaburzenia języka, zaburzenia formy dźwiękowej. Zaburzenia treści dotyczą procesu uogólniania i abstrakcji logiki w budowanych tekstach oraz ukierunkowania w myśleniu, np. rozkojarzenic (zaburzenia treści powstają zwykle na skutek chorób umysłowych). Zabu-

HtonłH jąryka obejmują przede wszystkim przypadki braku mowy (niemoty, •tarjr, •Wic - są skutkiem ogniskowych uszkodzeń mózgu). Zaburzenia Mmy dźwiękowej występują na płaszczyźnie prozndyczncj i dotyczą zabu-*<• n akcentu, rytmu (jąkanie), zaburzeń głosowych (afonia, dysfonia) oraz w płaszczyźnie głoskowej i dotyczą zaburzeń arlykulucyjnych (dyslalia). WmimI przyczyn zaburzeń w płaszczyźnie prozodyczncj autor wymienia • zyimiki dziedziczne, błędy wychowawcze, ujemne przeżycia emocjonalne, r < >,lżenia emocjonalne, przeciążenia narządu głosowego. Czynniki iHl|mwicdziaJnc za zaburzenia formy dźwiękowej mowy, występujące w płaszczyźnie głoskowej, to upośledzenia słuchu, uszkodzenia obwodo-wy»h narządów mowy. uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych, szkodliwe wpływy środowiska.

Odmienną klasyfikację spotykamy w piśmiennictwie medycznym.

I omalra A. Mitrinowicz-Mudrzcjewska (1%3) wyróżnia zaburzenia mowy p<* hodzenia organicznego, np. wskutek defektów naiządów ruchowych mowy, defektów słuchu, zmian organicznych w mózgu oraz zaburzenia mowy pochodzenia czynnościowego, np. przy zaburzeniach rozwoju rmoc-(nn.ilncgo. J. Szumska (1982) proponuje podział zaburzeń mowy u dzieci z punktu widzenia ncuropsychologii na podstawie następujących kryteriów:

zaburzenia mowy pochodzenia mózgowego, mieszczą się tu zaburzę-ma mowy powstałe na skutek uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego w różnym okresie życia dziecka. Autorka wyróżnia dwa typy zaburzeń: afa-tyc/nc (afazja dziecięca) oraz rozwojowe (afazja rozwojowa);

zaburzenia mowy pochodzenia obwodowego, a więc powstałe nieza-liznic od przyczyn mózgowych (wady wymowy powstałe po urazach aparatu aitykulacyjncco, wskutek rozszczepu podniebienia).

Proponowane klasyfikacje, aczkolwiek porządkujące opisy zaburzeń mowy, są w przypadkach dziecięcych mało precyzyjne i budzą pewne wątpliwości. Dotyczy to na przykład podziału na zaburzenia mowy pochodzenia obwodowego i centralnego. Lkład centralny i obwodowy współpnt-cują ze sobą na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Struktura bowiem dclcrmi nujc funkcję, la zaś z kolei kształtuje budowy narządu mowy. Podobnie jest z wyróżnieniem organicznych i czynnościowych zaburzeń mowy u dzieci. Szczególnie u małych dzieci takie podziały należy przyjmować z dużą ostrożnością. W przypadkach dziecięcych zaburzeń mowy mają bowiem znaczenie zarówno czynniki neurologiczne, jak i środowiskowe, rozwojowe, które należy uwzględniać w genezie zaburzeń mowy. W praktyce rzadko spotykamy „czyste” postacie zaburzeń, należy też brać pod uwagę niedos-

43