48 49 (23)

48 PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA: LEPIEJ, WI(CEJ, PRZYSTĘPNIEJ

Jeszcze inni specjalizują się w zakresie psychologii pracy i organizacji, zajmującej się stosunkami międzyludzkimi w miejscu pracy, prawidłowościami funkcjonowania organizacji, czynnikiem ludzkim w funkcjonowaniu zespołów „człowiek - maszyna”. Z kolei psychologia konsumenta zajmuje się człowiekiem jako konsumentem - próbuje przewidywać, co ludzie zakupią, doradza zarządcom sklepów, w jaki sposób eksponować wystawiane na sprzedaż towary, aby zachęcić do ich kupowania, oraz w jaki sposób konstruować skuteczne reklamy.

Psychologowie sądowi pełnią rolę biegłych i ekspertów, pomagających na przykład rozstrzygać o wiarygodności zeznań świadków sądowych czy decydować o tym, w jaki sposób zaburzenia psychiczne mogły wpłynąć na postępowanie oskarżonych. Psychologowie są także zatrudniani przez komendy policji, gdzie zajmują się selekcją kandydatów do pracy w tym zawodzie, doradzając policjantom, w jaki sposób mogą radzić sobie ze stresem, jak postępować z osobami grożącymi samobójstwem, zażegnywać konflikty rodzinne i negocjować z przestępcami biorącymi zakładników.

Psychologowie zdrowia badają związek stanu zdrowia fizycznego z procesami psychicznymi i zachowaniami ludzi. Interesuje ich wpływ stresu na takie problemy zdrowotne, jak migreny, skłonność do chorób serca czy raka. Pomagają także ludziom zmieniać postępowanie, by zapobiegać chorobom i kształtować zachowania prozdrowotne, jak uprawnianie ćwiczeń fizycznych, zaprzestanie palenia, przechodzenie na dietę pozbawioną składników szkodliwych dla zdrowia.

Psychologowie sportu pomagają zawodnikom w uzyskiwaniu lepszych wyników (Hays, 1995; Petrie, Dichl, 1995). Wiele zespołów sportowych ma nie tylko swego trenera, ale i psychologa. Psychologowie sportu zajmują się następującymi problemami:

•    Jak dopomóc sportowcom w koncentrowaniu się na występie, a nie na tłumie widzów?

•    W jaki sposób sportowcy mogą wykorzystywać różne strategie poznawcze, takie jak wizualizacja pozytywna (wyobrażanie sobie właściwych ruchów własnego ciała), dla osiągania lepszych wyników?

•    Rola emocji w sporcie, na przykład czy gniew na rywala podwyższa czy obniża osiągane wyniki.

•    Związek uprawiania sportu z samopoczuciem.

•    Radzenie sobie z lękiem.

Psychologowie próbują wykorzystywać swoją wiedzę i umiejętności w coraz to nowszych dziedzinach ludzkiego funkcjonowania. W tym tysiącleciu możemy spodziewać się ich większego udziału na przykład w propagowaniu komputerowych aplikacji dla użytkownika oraz w pomaganiu pracownikom służby zdrowia w nawiązywaniu lepszych stosunków z pacjentami.

ZASTANÓW SIĘ

•    Która z dziedzin psychologii wydaje ci się najbardziej interesująca? Dlaczego?

•    Co jest wspólnym przedmiotem zainteresowania wszystkich psychologów? Co odróżnia psychologów uprawiających różne dziedziny?

•    Gdyby twój przyjaciel miał jakiś problem, czy doradzałbyś mu wizytę u psychologa? Dlaczego tak, a dlaczego nie?

Jego ojciec byt nadwornym lekarzem. Arystoteles (384-322 r, p.n.e.) również odbyt studia medyczne. Wkrótce został też uczniem Platona, Sam uczył Aleksandra Wielkiego, gdy ten byl jeszcze dzieckiem. Założył Lykeion, uważany za pierwszy uniwersytet na kwiecie. Grecki filozof byl też pierwszym myślicielem poświęcającym wiele uwagi tematom, które sąiprzedmiotem współczesnej psychologu.

Na czym polega! wkład Arystotelesa w tę dziedzinę? Byl jednym z twórców empity-zmu - poglądu, że wartościowa może być jedynie informacja pozyskana dzięki ludzkim zmysłom. To właśnie on twierdził, że człowiek ma pięć zmysłów: wzrok, słuch, smak, zapach i dotyk. Rozważał naturę związków przyczynowo-skutkowych. Wskazywał, że ludzie

ARYSTOTELES

KROTKĘ OMÓWIENIE DŁUGICH DZIEJÓW PSYCHOLOGII

Choć psychologia jest dziedziną bardzo nowoczesną, ma za sobą długą historię, a znajomość tej ostatniej pozwała zrozumieć miejsce psychologii w systemie wiedzy, jej kontrowersje teoretyczne, ewolucję metod oraz społeczną i polityczną roię (McGovern i in., 1991).

Czy wiesz, że zarys książki o podobnej jak ta treści mógłby napisać Arystoteles, filozof ze starożytnej Grecji? Jedna z prac Arystotelesa została zatytułowana O psychice i również zaczynała się od historycznego przeglądu różnych podejść do ludzkiej natury i umysłu. Arystoteles twierdził, że ludzkie zachowanie, podobnie jak przemieszczanie się gwiazd i falowanie morza, podlega pewnym zasadom i prawom, dlatego zajmował się takimi tematami psychologii, jak osobowość, wrażenia i spostrzeganie, myślenie i inteligencja, potrzeby i motywy, uczucia i emocje, a także pamięć. Nasza książka przedstawia owe tematy w innej kolejności, ale wciąż są to te same zagadnienia.

Arystoteles twierdzi! też, żc ludzie są zmotywowani do poszukiwania przyjemności, a unikania przykrości. Pogląd ten został podjęty we współczesnych podejściach do psychologii: psychodynamicznym i teoriach uczenia się.

Również inni filozofowie starożytnej Grecji zajmowali się psychologią. Około 400 r. p.n.e. Demokryt zasugerował myślenie o człowieku w kategoriach ciała i duszy (a psychologowie współcześni wciąż jeszcze mówią o interakcji czynników biologicznych i psychicznych). Wskazywał na uzależnienie naszego zachowania od stymulacji zewnętrznej i jako jeden z pierwszych podnosił problem, czy człowiek ma wolną wolę i możliwość wyboru. Innymi słowy, pytał o to, gdzie kończą się wpływy innych, a zaczyna się nasze „prawdziwe Ja”?

Platon (ok.427-347 r. p.n.e.) był uczniem wielkiego filozofa Sokratesa. On to zapisał jego słynną wypowiedź: „Poznaj samego siebie”, która na zawsze pozostała mottem psychologii. Sokrates twierdził, że nie możemy uzyskać wiarygodnej samowiedzy za pomocą zmysłów', gdyż te bywają omylne i nie odzwierciedlają dokładnie rzeczywistości. Również psychologia współczesna podkreśla, że nasze spostrzeżenia i pamięć nie zawsze dokładnie odpowiadają rzeczywistości. Ponieważ zmysły dostarczają wiedzy niedoskonałej, Sokrates postulował poleganie na racjonalnym myśleniu i introspekcji - dokładnym badaniu własnych myśli i uczuć w celu osiągnięcia samowiedzy. Wskazywał także na to, że ludzie są stworzeniami społecznymi i wywierają na siebie wielki wpływ.

Gdybyśmy rnieli więcej czasu i miejsca, moglibyśmy cofnąć się jeszcze dalej w przeszłość bądź przeskoczyć bliżej naszych czasów w epokę renesansu albo wskazać na wpływ dziewiętnastowiecznych teorii ewolucji czy budowy atomu na współczesną myśl psychologiczną. Moglibyśmy też opisać rozwój statystyki, którą psychologowie posługują się do oceny uzyskiwanych przez siebie wyników. Jednak z uwagi na ograniczenia poprzestaniemy na przyjrzeniu się rozwojowi

różnią się od innych przedmiotów ożywionych zdolnością do racjonalnego myślenia. Twierdził, że wyobraźnia i marzenia zawierają obrazy, które trwają dłużej niż wywołująca je stymulacja zmysłowa. Zatysowai też podstawowe’ prawa asocjacjonizmu, które ponad dwa tysiące lat później stały się rdzeniem psychologicznej teorii uczenia się.

To tylko niektóre spośród psychologicznych tematów poruszanych przez Arystotelesa. Trudno sobie wyobrazić, że ponadto wniósł też istotny wkiad do logiki, fizyki, biologii (jako pierwszy odnotował, że wieloryby są ssakami), polity-!ki, etyki i rctoiyki! W jedynym zgadza! się ze współczesnymi studentami - nic uważa!, by matematyka byta jakoś szczególnie istotna.

PRZEMYSŁ JESZCZE RAZ: PRAWDA CZY FAŁSZ?

To prawdo, że ponad l tysiące lot temu Arystoteles napisał książkę o psychologii, podobną do tej, którą wiośnie trzymasz w ręku. Nosiła ona tytuł 0 psychice

To prawdo, że staiożytny filozof grecki Sokrates zaproponował pewną metodę badawczą, którą do dziś stosuje się w psychologii. Zwie się ona introspekcją.