65 64

64 PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA: LEPIEJ. WI(CEJ, PRZYSTĘPNIEJ

Badanie Judzkiej różnorodności pozwala docenić rolę dziedzictwa kulturowego i problemów historycznych typowych dla różnych grup etnicznych. Niniejszy podręcznik często zwraca uwagą na zróżnicowanie etniczne, na przykład przy okazji takich spraw, jak:

•    udział członków mniejszościowych grup etnicznych w badaniach psychologicznych;

•    nadużywanie alkoholu i innych substancji chemicznych przez młodzież o różnym pochodzeniu etnicznym.;

•    dwujęzyczność;

•    etniczne zróżnicowanie wyników w testach inteligencji - jego implikacje społeczne i możliwe podłoże;

•    częstość samobójstw wśród mniejszościowych grup etnicznych;

•    etniczne zróżnicowanie w podatności na różne dolegliwości i problemy ze zdrowiem fizycznym (od otyłości do nadciśnienia i raka);

•    zróżnicowanie etniczne w korzystaniu ze służby zdrowia;

•    wpływ wielokułturowości na praktykę psychoterapeutyczną;

•    uprzedzenia.

PŁEĆ (gender) - to stan bycia mężczyzną lub kobietą. Nie jest ona sprawą jedynie anatomii. Uwikłana w nią jest gęsta sieć kulturowych oczekiwań i ról społecznych wpływających na to, jak jednostka pojmuje własne Ja, o czym marzy, a czego Się lęka i jak postępuje. Jak przedstawiciele takich nauk jak psychologia czy medycyna mogą mieć nadzieję na zrozumienie cech, problemów i punktu widzenia kobiet, skoro większość badań przeprowadzają mężczyźni na mężczyznach (Matthews i in., 1997)?

Podobnie jak członkowie mniejszościowych grup etnicznych, kobiety bywają obiektem licznych uprzedzeń. Wiele nawet naukowych badań przyjmuje założenie, iż zachowanie męskie stanowi normę (Ader, Johnson, 1994; Matlin, 1996;

TABELA 1.2

ODSETKI STOPNI DQKTORSKICH UZYSKIWANYCH PRZEZ KOBIETY W ROŻNYCH DZIEDZINACH NAUKI NA POCZĄTKU TRZECH OSTATNICH DEKAD

~.. ■ ■' Daefclna	Odsetki stopni	doktorskich uzyskanych ■	raea kobiety
	1971 ■	.-■UWy-'	. .1991
Biologia	14,5	25,5	38,7
Fizyka	5.9	11,6	18,3
Matematyka	7,8	15,4	18,7
Medycyna	9,1	25,0	85,9
Nauki humanistyczne	24,2	41,8	46,5
Nauki Inżynleiyjne	0,4	3,6	8,7
Psychologia	24,7	43,6	61,2
Pedagoolka	21,9	47,2	£8,1
Prawo	7,1	32,0	42,9
Socjologia i antropologia	19,7	40,G	49,5
Stomatologia	1,1	14,0	32,1
Weterynaria	7,8	36,4	57,2

bótilo; Pion. G.M.IIn. (1998). Th? sWffina-gender compostbn of jKychok^y: Trancfs .'ind implicatiws for U fa0m.Am$rlcM Psychologii 61, 509-528.

Walsh, 1993). Kobiety tradycyjnie kieruje się w koleinę życia domowego, niezależnie od ich indywidualnych pragnień. Jeszcze stosunkowo niedawno sądzono, że kobiety nie nadają się na studia wyższe (a pogląd taki nadal panuje w wielu miejscach świata!). Kobiety amerykańskie uzyskały prawo studiowania dopiero w roku 1833, kiedy to Oberljn College jako pierwszy otworzył dla nich swe podwoje. Współcześnie ponad połowa (54,5%) studiujących w Ameryce to kobiety. Na postępy w równym dostępie kobiet do edukacji wskazują również rosnące odsetki stopni doktorskich uzyskiwanych przez nie w różnych dziedzinach nauki (por. tabela 1.2).

Psychologowie współcześni starają się patrzeć na ludzkie zachowanie i procesy psychiczne z różnych perspektyw. Rola perspektywy poznawczej i biologicznej zdaje się wzrastać (Boneau, 1992). fłledząc liczbę publikacji w czasopiśmiennictwie fachowym, nie zauważa się jednak jakiegoś wyraźnego spadku zainteresowania perspektywą behawioralną i psychodynamiczną (Friman i in., 1993). Nie sposób przewidzieć, która z tych perspektyw teoretycznych zdominuje psychologię w tym tysiącleciu.

ZASTANÓW SIĘ

•    Która z teoretycznych perspektyw psycholog! zdaje się popierać pogląd, że ludzie mają wolność wyboru, decydując o swym przeznaczeniu? Które z perspektyw takiej wolności człowiekowi odmawiają?

•    W jaki sposób wiedza o ludzkiej różnorodności przyczynia się do naszego zrozumienia zachowania i procesów psychicznych?

« Czy rozsądne wydaje się porównywanie przetwarzania informacji przez ludzką psychikę do funkcjonowania komputera? Dlaczego tak, a dlaczego nie?

MYŚLENIE KRYTYCZNE A PSYCHOLOGIA

Bardzo wielu myśli, że myśli, nie wiedząc, że tylkef układa w nowy sposób swoje stare uprzedzenia.

Wiuum James

Wykształcenie wyższe poszerza zakres doświadczeń nie tylko dlatego, że umożliwia studentom zapoznanie się z jakąś dyscypliną wiedzy i ludzką różnorodnością, ale także dlatego, że zachęca ich do krytycznego myślenia. Myśląc krytycznie, ludzie mogą zakwestionować szeroko akceptowane, choć błędne poglądy, nie wyłączając swoich własnych. Myślenie krytyczne pomaga nam trafnie oceniać ludzi i ich punkty widzenia oraz wyzwolić się z roli ofiary najnowszej lub najpowszechniej panującej mody na takie czy inne poglądy.

Myślenie krytyczne prowadzi do sceptycyzmu, który każe wątpić nawet w pewne oczywiste, zdawałoby się, „prawdy” (Murray, 1997b). Ludzie często zakładają, że osoby obdarzone autorytetem, jak lekarze czy członkowie rządu, dostarczają nam wiarygodnej informacji i są ogólnie bardziej predysponowani do podejmowania decyzji wpływających na przebieg naszego życia (Kimble, 1994). Jeżeli jednak różni lekarze nie zgadzają się między sobą co do konieczności przeprowadzenia operacji, to z pewnością wszyscy nie mogą równocześnie mieć racji. Jeżeli różni politycy utrzymują, że mają na sercu jedynie „dobro narodu”,