42

2. Socjalizacja

D. Riesman zadaje pytanie, jak to się dzieje, te każde społę, czeństwo w mniejszym lub większym stopniu uzyskuje taki cha. rakter, jaki jest mu potrzebny?* Charakterystyka pojęcia ^ cjalizacji jest niezbędna przy odpowiedzi na to pytanie. Nalefy zauważyć, iż koncepcja socjalizacji jest konstrukcją badawczy umożliwiającą opis i analizę rzeczywistości niedostępnej bezpo. średnio naszemu umysłowi. Zarówno oddziaływanie socjalizacyj. ne, jak i socjotechniczne są przedmiotami badań, co do których nie ma wątpliwości, że istnieją realnie, ale nie mogą zostać materialnie uchwycone. Możemy dostrzec zmiany uzewnętrznia, jące się poprzez przyjmowanie określonych postaw i zachowań, które wcześniej nie występowały, i na tej podstawie wnioskujemy o fakcie wystąpienia pewnego procesu. Kategorie socjalizacji, wychowania czy oddziaływania socjotechnicznego, mają nam po. zwolić formułować - w istocie rzeczy - hipotezy dotyczące prze. biegu tego procesu.

^nSt^rojęcie socjalizacja upowszechniło się dopiero w XX wieku. Jako jeden z pierwszych wprowadził je do nauki E. Durkheim. Wiązał je z pojęciem wychowanie, które postrzegał jako proces wdrażania aspołecznych w chwili narodzin istot ludzkich do życia społecznego⁹. Ujęcie takie „prowadzi do skupienia uwagi na zagadnieniach społecznej adaptacji, kulturowej asymilacji jednostek oraz do rozpatrywania osobowości jako produktu społeczno-kulturowych wpływów”¹⁰.

Teorie posługujące się pojęciem socjalizacji przyjmują zazwy-cząj dwa podstawowe założenia.

Pierwsze wskazuje, że rozwój człowieka jest efektem oddziaływania czynników społecznych, których wpływ realizuje się w ^{1 2}

sposób ciągły, w każdej konkretną) sytuacji życiowe), oddziałując aa formę przejawiania się cech osobowości.

Drugie założenie przyjmuje, że człowiek staje się podmiotem zdolnym do działania społecznego tylko poprzez przystosowanie się do materialnego i społecznego środowiska oraz przez przyjęcie aktywnych postaw w jego obrębie³, 1

Teorie socjologiczne kładą Większy nacisk na społeczne warunki rozwoju osobowości, natomiast teorie psychologiczne akcentują znaczenie czynników organicznych i mentalnych. Coraz częściej podejmowane są jednak próby połączenia ujęć psychologicznych i socjologicznych wywodzących się zarówno z tych samych, jak i z różnych modeli związków pomiędzy jednostką a środowiskiem. Nie jest celem prezentowanej pracy prowadzenie szczegółowych rozważań w tej dziedzinie, poprzestanę zatem na zaprezentowaniu koncepcji procesu socjalizacyjnego, która wydaje

rgje najbardziej użyteczna z punktu widzenia tematu pracy. Według T. Parsonsa system społeczny kształtuje się za pośrednictwem wzorców stosunków zachodzących pomiędzy jedscst-} kami występującymi w określonych rolach społecznych. Odtwórca roli identyfikuje jej treść oraz nadawców roli generujących normatywne oczekiwania wobec jednostki. Podsystem integracyjny społeczeństwa wiąże kulturowe wzory wartości ze strukturami motywacyjnymi poszczególnych aktorów, tak aby system społeczny mógł funkcjonować w sposób skoordynowany i minimalizujący występowanie konfliktów wewnętrznych. Determinuje to instytucjonalizację wzorów wartości, określających główne zarysy strukturalne społeczeństwa. W ujęciu Parsonsa socjalizacja jest procesem przyswajania oraz interaalizowania wartości i podstawowych norm społecznych. Rozwija zaangażowanie i umiejętności będące warunkami efektywnego zaangażowania człowieka w społeczeństwie. Zaangażowanie dzieli Parsons na gotowość do uprawomocniania wartości społecznych oraz gotowość do wypełniania ról społecznych. Umiejętności oznaczają kompetencje i kwalifikacje pozwalające realizować zadania związane z

1

⁸ D. Riesman oraz N. Glazer i R. Denney, Samotny tłum, Warszawa 1996, a. 27.

2

E. Durkheim, Education and Sociołogy, New York 1968, s. 30.

K. Hurrelmann, Struktura społeczna a rozwój osobowości, Poznań 1994,

a. 16.

3

^u Ibidem, s. 17.