49 (227)

go. Miało to różne konsekwencje dla kobiet i mężczyzn: podczas gdy kobieta odpowiedzialna była za rodzinne gniazdo, na arenie publicznej dominował mężczyzna, który także w rodzinie zachował roszczenie sobie prawa do ostatniego zdania. Dzieci i żona były od niego finansowo zależne. Jasno wytyczone granice poszczególnych ról, jakie przypisane były członkom rodziny, gwarantowały ciągłość i stabilność życia rodzinnego poprzez długi czas.

Dzisiaj rodzina rozumiana jest jako wciąż zmieniająca i rozwijająca się jednostka, w której każda osoba oraz rodzina jako system musi wciąż na nowo dopasowywać się do zmian poszczególnych członków, jak na przykład dorastanie dzieci, powrót matki do wykonywanego wcześniej zawodu, choroba, kryzysy. Rodzina stanowi system przeżywanych i pożądanych związków między dorosłymi i dziećmi, przy czym rodzice przejmują odpowiedzialność za życie własnych lub adoptowanych dzieci. Rodzina charakteryzuje się pragnieniem stabilności, skierowaniem się do wewnątrz i prywatnością.

Dla rozwoju dziecka stosunek do matki i ojca jest tak samo ważny, jak rodzinna atmosfera i związek rodziców między sobą. Obie ważne w życiu dziecka osoby odgrywają istotną rolę w rozwoju jego tożsamości.

5.2.1. Związek w trójkącie matka - ojciec - dziecko

Pierwszym doświadczeniem dziecka, jeszcze w okresie embrionalnym, jest jego związek z matką. Związek ten budzi ogromne zainteresowanie nauki.

Poprzez silne podkreślenie związku między matką i dzieckiem, szczególnie w pierwszych latach życia, uniemożliwione zostało dostrzeżenie znaczenia ojca (lub innej trzeciej osoby) w systemie odniesień rodziny. Jednocześnie na związek między matką i dzieckiem wywiera duży wpływ triada matka - ojciec - dziecko. Dla matki i dziecka już podczas ciąży ważne jest, czy oboje mogą liczyć na niezawodny związek z partnerem i ojcem, który wspiera ich duchowo i fizycznie, czy też odpowiedzialność za dziecko spoczywa wyłącznie na barkach matki. Wywierany na nią pod względem psychicznym wpływ matka przenosi na płód. W wyniku tego można dowieść, że stres matki (uwarunkowany społecznie niską pozycją społeczną, która natrafia jedynie na nikły szacunek innych, brak akceptacji samotnej ciężarnej, kryzysy w partnerstwie) koreluje z dużą liczbą poronień i narodzin martwego płodu. Poprzez układ nerwowy wahania nastroju matki wpływają na intensywność aktywności płodu. W przypadku silnych emocji u matki zmienia się zawartość kwasu mlekowego i dwutlenku węgla we krwi, co z kolei prowadzi do zwiększonej aktywności. Dalej posuwające się badania na tym obszarze przeprowadzone zostały już w roku 1935 przez L.W. Sonntag i R.F. Wallace. Poprzez ankiety, sprawdzające nastrój i obserwację późniejszego zachowania się niemowlęcia można było dostrzec wyraźną korelację między emocjami matki i zachowaniem się ich dzieci. To, w jakiej mierze matka może zapewnić swojemu dziecku poczucie bezpieczeństwa, zaspokajać jego potrzeby, przyswoić mu zaufanie do życia, zależeć będzie między innymi od tego, jak bardzo jest ona zadowolona ze swojej sytuacji życiowej. Dobre samopoczucie zależne jest w wielu przypadkach również od tego, jak bezpieczna i akceptowana czuje się matka w związku z partnerem i w swoim środowisku.

Wprawdzie matka wciąż jeszcze uważana jest za najważniejszą osobę w życiu dziecka, nawet jeżeli można zauważyć lekki wzrost przejmowania odpowiedzialności za niemowlęta i małe dzieci przez ojców. Z punktu widzenia statystyki jeszcze dzisiaj można mówić - w oparciu o Mitscherlich- o „bezojćowskim społeczeństwie”. Nawet jeśli „nowi ojcowie” coraz częściej uczęszczają na kursy rodzenia i docierają na sale porodowe, nie są oni gotowi wziąć na swoje barki obowiązków urlopu wychowawczego. Finansowe straty, albo problemy ze strukturami pracy utrudniają ojcom dostęp do zadań w rodzinie, nawet jeżeli by tego chcieli. Natomiast kobietom uniemożliwiane jest w ten sposób połączenie rodziny i pracy zawodowej, chyba że jej kwalifikacje są o wiele wyższe i zawód lepiej płatny niż ten, który wykonuje jej mąż. W tych rzadkich przypadkach nieliczni mężczyźni decydują się na urlop wychowawczy.

Jak wynika ze statystyk to jednak kobiety odpowiedzialne są za zadania wychowawcze i pracę w rodzinie. Niewiele zmieniło się to po wprowadzeniu tak zwanego „rodzinnego” i urlopu wychowawczego.

W dalszym ciągu na barkach matek spoczywa główny ciężar odpowiedzialności za wychowanie dzieci. Jeżeli odpowiedzialność ta nie jest wystarczająca, z różnych powodów (zaniedbania czy to w wyniku prze-

— 99 —