49 (244)

normatywną, ponieważ uzasadnia wybór wartości, norm i celów życiowych (por. tamże, s. 103-107);

-    system wartości¹ wpływający na wybór odległych celów i sposobów ich realizacji, tj. na plany życiowe człowieka; „(...) wartości przejęte od innych w procesie socjalizacji w mniejszym stopniu wpływają na zachowanie jednostki niż wartości ukształtowane w wyniku jej własnych doświadczeń. (...) Można uznać, iż pierwsze z nich stanowią subsystem świadomy i werbalny, drugie - subsystem przedświadomy, doznaniowy” (tamże, s. 109). Ten ostatni wiąże się z emocjami i działaniem, subsystem świadomy przejawia się głównie w zachowaniach werbalnych i często służy racjonalizacji podjętych działań;

-    ponadto możemy tu wspomnieć także o kształtowanych w toku doświadczeń edukacyjnych aspiracjach (jako pożądanych stanach rzeczy) i oczekiwaniach powstających po racjonalizacji owych aspiracji kształceniowych. Mogą one wpłynąć na dobór określonych torów edukacyjnych prowadzących w konsekwencji do uzyskiwania pożądanych pułapów w tej sferze życia.

Wymienione powyżej wyznaczniki procesu projektowania przyszłości edukacyjno-zawodowej i szerzej - życiowej wiążą się z jednej strony z właściwościami osobowymi jednostek (takimi jak wiek, płeć, poziom inteligencji, temperament itd.), z drugiej zaś z uwarunkowaniami kultu-rowo-społecznymi (zakres i rodzaj życiowych doświadczeń determinowany przez warunki socjalizacji pierwotnej i bezpośrednie uczestnictwo w rynku pracy w ramach socjalizacji wtórnej)².

49

1

Mądrzycki powołując się na Rokeacha (1973) wyróżnia dwa rodzaje wartości, mianowicie te, które określając cele działania i stany końcowe mają charakter wartości ostatecznych, i te, które wyznaczając sposoby i środki działania określić możemy jako instrumentalne.

2

Wielokrotnie w prowadzonych w ubiegłym wieku badaniach socjologicznych próbowano dowodzić wpływów wybranych czynników kulturowych socjalizacji pierwotnej na kształtowanie się osobowości dzieci. Swego czasu triumfy święciła hipoteza klasowego uwarunkowania socjalizacji (np. Bronfenbenner, Hoffman, Kohn, Bernstein, KerckhofD głosząca m.in., że społeczna nierówność klasowa rodzin warunkuje edukacyjne osiągnięcia dzieci i ich przyszłe kariery zawodowe. Berstein dowodził np., że rodzicielskie doświadczenia pracy zależnej, w restrykcyjnym środowisku, blokującym autonomię i twórczość, stwarzają niesprzyjające warunki życia rodzinnego. Decydują o konformistycznych postawach rodziców wobec statusowego podziału ról rodzinnych („struktura zamknięta”). Te strukturalne elementy stosunków społecznych wpływają także na zachowania językowe członków rodziny. Ograniczony kod językowy stanowi niemal symboliczną transformację społecznych warunków funkcjonowania, którym towarzyszy represyjny styl wychowania. ( zynniki te decydują o ubogiej poznawczo i społecznie stymulacji rozwoju osobowości. Przeciwne efekty są wynikiem doświadczeń niezależnej pracy rodzicielskiej. W takim wypadku tworzy się otwarty system komunikacji i interakcji wewnątrzrodzinnych, sprzyjający samodzielności dzieci, ich samokontroli, kreatywności oraz autonomicznej