49 (252)

kratycmą w czasie studiów we Francji Jego odpowiedi była pierwszą potską rozprawą w tym duchu. Zajął się w niej Popławski problemem wyboru „przyzwoitych rołnikom nauk" i metodą ich podawania, z góry przeciwstawiając się poglądom szlachty, kwestionującej celowość oświecania ..pracowitych zimnego płodu stworzyck-Iów". i sprawców ..uszczęśliwienia publicznego". Negatywne stanowisko wobec oświaty ludu uznał za krzywdzące w ..kraju wolnym” i niegodziwe w ..kraju chrześcijańskim". Apelował więc do dziedziców w imię prawa natury, ludzkości i logiki ekonomicznej.

Ostrzej i dosadniej wyraził później tę myśl Piotr Switkowski. autor artykułu w .Pamiętniku Historycznym" (1783). w którym stanął w obronie praw chłopów do oświaty: „Koń, wół i zwierz jaki. z młodu pouczony. staje się sposobniejszym do przysług zwyczajnych, a człowiek prosty, przyzwoicie do swego stanu z młodości oświecony, miałby być sobie, panu i krajowi szkodliwym?"

Jeśli chodzi o dobór wiedzy, dostosowuje ją Popławski do potrzeb „stanu rolniczego”, a więc obok nauki czytania, pisania i rachunków, wprowadza wiadomości z zakresu rolnictwa, gospodarstwa domowego oraz lecznictwa na użytek potrzeb codziennych. „Jeśli tedy rolnicy nasi — uzasadnia utylitarystycznie swoje stanowisko — w tych naukach ćwiczyć się będą (...) nie tylko stan ich szczęśliwszy, ale nawet rolnictwo w kraju polepszone zostanie”. Podsuwa dyskretnie myśl o czynszowaniu chłopów, względnie ich uwłaszczeniu, widząc w tym drogę do podniesienia gospodarki narodowej.

Ta|M myśli głpsił Popławski w r. 1770; przedrukowano je w Zbiorze niektórych materii politycznych już w okresie trwania nracgdukacyjnych w r. 1774.

raoouMT sekol rmmuirni

Najobszerniej omówił sprawę programu szkół parafialnych A. Popławski w swoim projekcie edukacyjnym wysuwając na czoło postulat zorganizowania jak najgęstszej sieci szkół. Oświata, jego zdaniem, przyczyni się do podniesienia stanu zaludnienia oraz rozwoju gospodarki rolnej, pomnażając tym samym bogactwo kraju. ..które się funduje na obfitości pożywienia i ludności obywatelem-^-'. Co więcej. Popławski uznał właściwie zorganizowaną oświatę ludu. łącznie z wychowaniem fizycznym, za gwarancję bezpieczeństwa kraju. Do programu nauczania szkół parafialnych, zawartego w odpowiedzi na ankietę, włączył w- projekcie edukacyjnym naukę moralną oraz podstawowe wiadomości z zakresu wiedzy o zwierzętach domowych i ogrodnictwie, Nauka zatem, przeznaczona dla ..dzieci ludu", miała charakter wybitnie użytkowy, niemniej tak zorganizowana szkoła parafialna miała kształcić zarówno młodzież miejską i wiejską, jak i szlachecką, jako szkoła podstawowa.

Podobnie postulaty Bielińskiego. Czartoryskiego, Duponta oraz innych członków Komisji, omówione uprzednio w związku z zadaniami Komisji, przekazały szeroki plan przebudowy życia wsi i miast polskich oraz podkreśliły potrzebę oświaty w ramach ..kondycji stanu" wiejskiego i miejskiego w duchu utylitarystycz-nych postulatów wieku. Zarysowujące się różnice dotyczyły zakresu wiedzy, ilości lat nauki (2—4 lat), charakteru podręczników oraz składu społecznego w zależności od postawy ideowej autorów, wszystkie jednak projekty zdążały do wyrobienia postawy moralnej oraz sprawności zawodowej przyszłego rolnika, rzemieślnika, czy kup^K Zmierzały one również na ogół do podniesienia poziomu naukowo-dydaktycznego i po-