42 (15)

wymagają komunikowania się swych członków w dzfedzinie administracji, prawa, polityki, ideologii i edukacji oraz gospodarki. Bez posługiwania się znakami i symbolami, m.in. językiem, taka komunikacja nie byłaby możliwa. W skład kultury socjetalnej wchodzą również takie elementy porządku społecznego, Jak podział własności, władzy, zróżnicowany dostęp do powszechnie pożądanych dóbr, flinkcji, pozycji społecznych. Komunikacja symboliczna komplikuje podstawowe interakcje społeczne, tworzy wiele ich wzorów i odmian, zafałszowując i skrywając głęboko ich rzeczywiste podstawy.

Jak pisze A. Giza-Poleszczuk kultura społeczna jest charakterystycznym dla danego społeczeństwa porządkiem wartości... jest tym, co wiąże nas moralnie z innymi sprawiając, że postrzegamy ich jako coś więcej, niż •empiryczne indywidualności.

Wartości symboliczne są często rozumiane jako kultura w tzw. węższym rozumieniu, czyli filozofia, religia, nauka, sztuka. Kategoria kultury symbolicznej obejmuje znaki 2 symbole. Znak, jak pisze A. Kłoskowska, Jest to zjawisko odnoszące się w świadomości ludzi do czegoś innego niż on sam, język jest np. systemem znaków tworzącym kulturę. Posługiwanie się znakami nazywa się procesem semiozy. Tylko ludzie tworzą znaki, potrafią je interpretować i wykorzystywać do komunikowania się z innymi ludźmi. Znaki posiadąją różną postać. Wyróżnia się, na przykład, znaki konwencjonalne, konieczne, plastyczne, graficzne, dźwiękowe, przedmiotowe, a także znaki właściwe i przydane. Nauką, która ząjmuje się znakami, jest semiotyka. •

Nie wszystkie znaki tworzą kulturę symboliczną i uczestniczą w procesie semiozy. Ani oznaki ani sygnały nic są do niej zaliczane. Z punktu widzenia potrzeb komunikacyjnych największą rolę odgrywają znaki właściwe,. Wyjaśnienia wymaga kategoria znaków przydanych, które „przydają" znaczenia pewnym przedmiotom kultury w określonych sytuacjach. Sytuują się one na pograniczu kultury bytu I kultury symboliczną). Chleb pełni funkcje użytkowe w porządku kultury bytu 1 funkcjo semiotyczne, spożywany jako opłatek w czasie kolacji wigilijnej.

Inna jest funkcja symboli, które uczestniczą w świecie wartości Symbol sam staje się wartością, za przykład posłużyć może flaga narodowa, krzyż dla kultury chrześcijańskiej czy herb państwa. W społeczeństwach nowoczesnych symbole wyrażąją wartości autoteliczne, czyli takie, które są pożądane i cenione przez zbiorowości ludzkie dla nich samych, chociaż nie mają żadnych funkcji instrumentalnych. W społeczeństwach pierwotnych symbole traktowane byty instrumentalnie, zabiegi magiczne miały na cehr wywarcie wpływu na przyrodę lub człowieka. Chociaż doświadczenie życiowe podważa ich skuteczność symbole trwąją gdyż pełnią funkcje intcgrflcyjnc.Procety semiozy kształtują ludzką osobowość, dlatego E. Cassirer określił człowieka jako aniraal simbolicum.

Kultura symboliczna, którą odnaleźć można we wszelkich społeczeństwach ludzkich, stanowi szczególną kategorię kultury. Obejmuje ona religię, wiedzę, naukę i zabawę. Kryterium kultury symbolicznej stanowi jej autoteliczny charakter, nie dający się przełożyć na żadne kategorie użytkowe. Symbole i wartości symboliczne pełnią szczególną rolę w życiu człowieka, choć nie zaspokajają żadnych potrzeb naturalnych. W żadnym złożonym społeczeństwie nie występuje jednolita kultura symboliczna. Współistnieją tam trzy typy kultury -kultura ludowa, kultura popularna i kultura elitarna:

Kultura ludowa przekazywana jest poprzez bezpośrednie interakcje i nieformalne kontakty codzienne. Charakteryzuje ją niezawodowy charakter twórczości, która przekazywana jest bezpośrednio, od twórcy do odbiorcy w drodze tradycji ustnej. Jest to kultura przekazywana w społecznościach lokalnych, w ramach tzw. pierwszego układu kultury. Treści jej są względnie proste, zrozumiałe dla odbiorcy, o ile jest on wychowany w tradycji tej kultury, żyje w tej społeczności Tylko wówczas odbiorca może odczytać symboliczne treści kultury ludowej. Kultura ta wyraża znane, powszechnie akceptowane przez daną społeczność lokalną wartości zbiorowe. Dziedziny kultury symbolicznej - sztuka, wierzenia i wiedza ludowa przeplatają się ze sobą w kulturze ludowej i silnie przenikają całość życia społeczności-pracę, ład społeczny, zabawę. Jak pisze A. Kłoskowska, jest to doskonale demokratyczny typ kultury, łatwo dostępny dla wszystkich członków społeczności, nie wymaga dodatkowych kosztów.

Kultura ludowa różnicuje się w ramach większych obszarów, np. regionów, terytorium państwa narodowego, i wzbogaca jednolity nurt kultury narodowej. Jest natomiast ujednolicona w ramach jednej społeczności, co nie znaczy, że ulega standaryzacji, jak kultura masowa. Odtwarzanie tradycyjnych wzorów nosi zawsze charakter indywidualny, możliwa jest ich twórcza adaptacja. Jest to kultura związana ze społeczeństwami agrarnymi z źycietn w niewielkich społecznościach lokalnych. Zarówno twórczość jak i odbiór kultury ludowej odbywają się w skali lokalnej, rzec by można w jednym miejscu. Przemysł i towarzysząca mu urbanizacja niszczą kulturę ludową gdyż zmieniąją warunki funkcjonowania i skalę zbiorowości ludzkich. Trwa ona jedynie Jako świadomie kultywowany folklor.

Kultura popularna, zwana także kulturą masową (tak określił ją w 1944 roku Dwight MacDonald) wyróżnia się szerokim zasięgiem. .Jeśli chodzi o kulturę popularną [...] - zabieg jest prosty - chodzi o przypodobanie się za wszelką cenę tłumowi”. Odbiorcami jej są liczne kategorie osób z różnych klas społecznych. Dzięki zastosowaniu technicznych środków przekazu, umożliwiających masowe komunikowanie się, tzw. mass mediów, możliwe Jest powielanie dowolnej liczby kopii taśmy filmowej, kasety video czy płyty, a co za tym idzie standaryzacja przekazów. O popularności tej kultury decydąje szerokie przekazywanie treści kręgom