4 (2064)

środki produkcji, nie stanowią przedmiotu konsumpcji. Są one zużywane w toku produkcji — albo jednorazowo (jak np. surowce), albo stopniowo (jak np. maszyny). Przez analogię określamy często takie zużywanie środków produkcji mianem konsumpcji produkcyjnej¹. Nie jest to jednak konsumpcja w ścisłym tego słowa znaczeniu i dla odróżnienia lepiej mówić o zużyciu (jednorazowym) lub zużywaniu (stopniowym) środków produkcji.

Społeczny charakter produkcji i podziału

Produkcja materialnych środków zaspokajania potrzeb ma charakter społeczny, jest zawsze produkcją społeczną. Robinson Cruzoe, produkujący w odosobnieniu od społeczeństwa ludzkiego, jest fikcją, która nie ma odpowiednika w rzeczywistości. Dlatego Marks, który pierwszy przeprowadził konsekwentną analizę społecznego charakteru produkcji, powiada: „Jednostki produkujące w społeczeństwie — zatem produkcja jednostek określona społecznie, taki jest naturalnie punkt wyjścia... Im głębiej cofamy się w dzieje, tym bardziej występuje jednostka, a zatem jednostka produkująca, jako niesamodzielna, przynależna do większej całości... Skoro więc mowa o produkcji, to zawsze o produkcji na określonym szczeblu rozujoju społecznego — o produkcji społecznych jednostek”^{2 3}.

Społeczny charakter produkcji wynika ze społecznego charakteru pracy. Ludzie, którzy produkują dobra, nie pracują w odosobnieniu. Praca poszczególnych jednostek zazębia się i łączy: ludzie współpracują ze sobą i pracują wzajemnie dla siebie. Współpraca łudzi w produkcji nazywa się kooperacją; praca ludzi wzajemnie dla siebie odbywa się w postaci podziału pracy, dzięki któremu poszczególne jednostki specjalizują się w pewnych rodzajach pracy. W ten sposób praca jednostki jest tylko częścią łączącej się i powiązanej wzajemnie pracy wszystkich członków społeczeństwa; jest częścią pracy społecznej, której wytworem są dobra służące bezpośrednio lub pośrednio do zaspokojenia potrzeb ludzkich w społeczeństwie.

Produkty są tedy wytworem pracy społecznej, mają więc także charakter społeczny. Służą one — bezpośrednio lub pośrednio — do zaspokajania indywidualnych lub zbiorowych potrzeb ludzi żyjących w społeczeństwie. W tym celu odbywa się podział, czyli dystrybucja produktów między członków społeczeństwa. Częściowo jest to podział między jednostki, związany z konsumpcją indywidualną, częściowo zaś między zorganizowane grupy jednostek (np. gminy, związki, instytucje), związany z konsumpcją zbiorową. Rzecz jasna, że podział ma charakter społeczny,

jest bowiem : - . zscj m-historyczneg: rema m ą Jedną z rak. - : : 32

miana proi.. p

w historii -

Praca prcć_ : n

Podział ęr: : 1 \

dokonywani! nr

np. pracy spriri. v v

w naturze. ?:.n : które bezpośn : v zsssmm rżenia matem r jaa nauczyciela. ~n

bezpośrednie :i : dbęjęJę nych przedni:::: • - a

zwyczaj mianer: :~n cyjnej ⁷, k::: _ związane bezę :: spokoj eniem ę-: r::: a

nia przedmie:: v n—

szym ciągu n: - ar