4 (79)

74

Roman Starz

A. Markowski, tworząc schemat zależności leksykalno-semantycznych, wykorzystał oba sposoby - „oddolny” i „odgórny”. Poprzez łączenie jednostek leksykalnych w większe grupy doszedł do sfer pojęciowych, które utworzyły odgórny, hierarchiczny model pozwalający wpisać weń pola tematyczne. Co prawda schemat dotyczy wyrazów wspólnych (czyli słownictwa występującego we wszystkich stylach polszczyzny), jednak można go z powodzeniem zastosować do całościowego opisu leksyki danego języka. Punktem wyjścia przy tworzeniu siatki pól stało się założenie, że człowiek odbiera całą rzeczywistość przez pryzmat własnego JA (Markowski 1992, 85), dlatego podział ma charakter egocentryczny. Różne próby podziału tematycznego słownictwa pokazują, iż centralnym punktem odniesienia zawsze jest człowiek. Zapewne wynika to z antropocentrycznego charakteru języka jako zjawiska charakterystycznego wyłącznie dla jednostki ludzkiej. Skoro językiem posługuje się człowiek, zatem język jest mu podporządkowany, a językowy obraz świata widziany jest oczyma człowieka. Markowski nie ukrywa, iż stworzenie podziału wolnego od subiektywizmu autora nie jest możliwe, ale zakłada, że podział powinien jak najlepiej odzwierciedlać stosunki panujące w rzeczywistości psychicznej i - przede wszystkim -językowej, charakterystycznej dla użytkownika współczesnej polszczyzny (Markowski 1992, 84).

Podział na sfery pojęciowe jest w koncepcji autora hierarchiczny - od dużych sfer po coraz mniejsze. Rozpoczynają go 2 makrosfery:

1.    JA WOBEC SIEBIE,

2.    JA WOBEC TEGO, CO POZA MNĄ.

Makrosfera JA WOBEC SIEBIE rozpada się z kolei na 2 sfery:

A.    JA JAKO ISTOTA FIZYCZNA,

B.    JA JAKO ISTOTA PSYCHICZNA.

Makrosfera JA WOBEC TEGO, CO POZA MNĄ obejmuje 4 sfery:

C.    JA WOBEC BOGA,

D.    JA WOBEC LUDZI,

E.    JA WOBEC RZECZY,

F.    JA WOBEC NATURY

Tych 6 sfer składa się z zespołów pól pojęciowych tworzonych parzyście:

A.    JA JAKO ISTOTA FIZYCZNA:

AO. MOJE CIAŁO,

Al. TO, CO SŁUŻY MOJEMU CIAŁU.

B.    JA JAKO ISTOTA PSYCHICZNA:

BO. MÓJ UMYSŁ,

BI. TO, CO SŁUŻY MOJEMU UMYSŁOWI.

C.    JA WOBEC BOGA:

CO. MOJA WIARA,

Cl. TO, CO SŁUŻY MOJEJ WIERZE.