50 51 (9)

wań pacjentów niż określonego podejścia teoretycznego. Wskazywano na przykład, że mimo trudności w mowie spontanicznej, większość pacjentów potrafi wypowiadać prawidłowe fonemy w zautomatyzowanych ciągach słownych.

Zadanie terapii nie polegało na powtórnym uczeniu chorego czynności mowy, lecz na adekwatnej stymulacji, która pozwalałaby pacjentowi odzyskać możliwość korzystania z umiejętności językowych.

Jednym z głównych twórców tej metody był Joseph Wepman. Zgodnie z zasadami programu terapii Wepmana, rehabilitacja pacjenta trwała 18 miesięcy i obejmowała 30 godzin tygodniowo. Postęp w terapii mierzono przy użyciu standardowego testu do badania funkcji czytania, pisania, literowania i liczenia. W swojej pracy J.Wepman posługiwał się pojęciami stymulacji, stanu gotowości i motywacji. Stymulacja stanowiła metodę pracy terapeutycznej i służyła procesowi integracji językowej pacjenta. Treść wykorzystywanego materiału była nieistotna. Według J. Wepmana stymulacja nie prowadziła do uczenia się nowych umiejętności językowych, lecz do reaktywacji możliwości chorego. Stan gotowości odnosił się do warunków psychofizycznych pacjenta, który musiał być gotów przyjąć stymulację. Odpowiedni stan gotowości warunkował proces efektywnego wykorzystywania przez pacjenta informacji z materiału terapeutycznego. Właściwa motywacja chorego również przyczyniała się do efektów rehabilitacji. Wpływ na jej kształtowanie się miały rezultaty dotychczasowych oddziaływań terapeutycznych oraz samowiedza pacjenta. We wczesnych etapach rehabilitacji stymulowano chorego dużą ilością języka mówionego, przede wszystkim nazwami przedmiotów. Nie wymagano od chorego odpowiedzi, ale nagradzano wszelkie próby mówienia. Kolejno wprowadzano rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i przysłówki. Jednocześnie jako dodatkowe kanały stymulacji wykorzystywano czytanie i pisanie. W terapii stymulacyjnej nie stosowano zasady doboru odpowiednich technik terapeutycznych do specyficznych trudności językowych pacjenta. Zwracano uwagę na osobowość chorego i jego potrzeby.

4. Szkoła reorganizacji funkcji

Szkoła ta była głównie modna w dawnym Związku Radzieckim i w Europie Wschodniej. Założenia jej opierają się na teorii układów funkcjonalnych Aleksandra Łurii. Zasady rehabilitacji osób z afazją -stosowane w naszym kraju - również wywodzą się ze szkoły łuriow-skiej. Koncepcja Łurii przez dziesiątki lat dominowała w polskiej praktyce klinicznej oraz w literaturze fachowej (Łuria, 1967; 1976).

Według Łurii terapia polega na przebudowie zaburzonego układu funkcji językowych. Uszkodzone ogniwo układu należy zastąpić ogniwem nie uszkodzonym, które dotychczas w danym układzie nie uczestniczyło, bądź pełniło w nim inną rolę. Elementy systemu funkcjonalnego posiadają swoje substraty organiczne. To powiązanie teorii układu funkcjonalnego z wiedzą neuro-anatomiczną pozwoliło Łurii rozwiązać konflikt między doktrynami wąskolokalizacyjnymi i anty-lokalizacyjnymi.

Łuria opracował także klasyfikację różnych form afazji oraz odpowiednio dostosowane do zaburzeń metody rehabilitacji. W każdym rodzaju afazji można wyodrębnić tak zwany defekt podstawowy, czyli główną przyczynę zaburzeń. Rehabilitacja polega na wykorzystaniu nie naruszonych czynności mowy. Na przykład w aferentnej afazji mo-torycznej, gdzie defekt podstawowy obejmuje zaburzenia czucia ułożenia części aparatu artykulacyjnego, Łuria proponuje użycie analizatora wzrokowego do rekonstrukcji poprawnych reakcji kinestetycznych. Mając trudności ze spontanicznym układaniem warg czy języka podczas wypowiadania głosek, pacjent może kontrolować swoje ruchy, patrząc na siebie w lustrze. W afazji sensorycznej, przy zaburzeniach słuchu fonematycznego, dźwięk powinien być świadomie analizowany za pomocą zachowanych wzorców kinestetycznych i wzrokowych. Ta forma rehabilitacji nie prowadziła do zjawiska kompensacji, lecz do reorganizacji systemu funkcjonalnego. W wyniku terapii czynność poddawana ćwiczeniom ulegała doskonaleniu i ponownej automatyzacji na bazie odmiennie działającego układu funkcjonalnego.

Jednym z najwybitniejszych propagatorów szkoły reorganizacji funkcji w Polsce był Mariusz Maruszewski. Rozwinął on koncepcje Łurii, wprowadził własne oryginalne poglądy na temat natury afazji, rodzajów zaburzeń i ćwiczeń rehabilitacyjnych (Maruszewski, 1966; 1970; 1974).

5. Szkoła pragmatyczna

Terapia w afazji powinna bardziej dotyczyć procesów komunikacji niż języka. Rozwój tej metody zaczął się w latach siedemdziesiątych. Za cel rehabilitacji przyjmuje się doskonalenie wszelkich zachowa-

51