80 81 (29)

system wiedzy, który może być użyteczny poznawczo i w pracy teoretycznej pedagogów, na przykład teoretyków kształcenia (dydaktyków) lub teoretyków wychowania. Wiedza historyczna, budowana w intencji poznania historycznego, może być twórczo interpretowana i przetwarzana na rzecz wyjaśniania, rozumienia i interpretowania zjawisk i procesów:

•    we współczesnej praktyce wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka,

•    we współczesnej teorii pedagogicznej, szczególnie w analizie prądów, kierunków i orientacji teoretycznych oraz metodologicznych.

Poziom II. Inspirowanie badań historycznych przez współczesną pedagogikę. Ten rodzaj inspiracji jest wykorzystywany przez historyków uprawiających tak zwaną społeczną historię wychowania¹, którzy reagują badawczo na współczesny stan praktyki pedagogicznej, edukacyjnych potrzeb społecznych czy problemy badawcze pedagogiki. Historyk wychowania i myśli pedagogicznej C. Majorek stwierdził, iż:

Społeczna historia wychowania poucza, że w badaniach przeszłości edukacyjnej, teraźniejszość odgrywa ważną rolę nie tylko dlatego, że efekty ludzkich działań nie przemijają bez reszty, nie całkiem pogrążają się w otchłani wieków, ale również dlatego, że historiografia jest aspektowa, a więc nie jest obojętne, w jakim aspekcie ujmujemy badaną przez nas historyczną rzeczywistość wychowawczą. Współczesność pedagogiczna ma więc wiele do powiedzenia na temat wyboru przez historyka wychowania zarówno przedmiotu jego studium historyczno-oświatowego, jak i aspektu, w którym ma ono być przedstawione. Dokonując owego wyboru, nie może on ignorować dorobku i potrzeb pedagogiki, ale również pedagogika musi go atakować pytaniami, które są dla niej ważne i na które nie może sam odpowiedzieć².

Cytowany autor w sposób stanowczy i jednoznaczny określa powinności historyków wychowania:

Historyk edukacji powinien [...] przejawiać ambicję wyjaśnienia współczesności edukacyjnej przez ukazanie historycznych źródeł ważnych i mniej ważnych fenomenów pedagogicznych doby obecnej. Na dobrą sprawę ma on tylko jedno zadanie: wyjaśnić współczesność edukacyjną przez dokumentowanie i ukazywanie antecedencji dnia dzisiejszego. Do rzadkości należą pytania zadawane przeszłości edukacyjnej z punktu widzenia teraźniejszości, czyli badanie faktów, zjawisk historycznych z zastosowaniem osiągnięć wiedzy pedagogicznej. Jest to niewątpliwie pytanie ahistoryczne, pytanie sprzeciwiające się istocie historii, której przedmiot usytuowany jest w przeszłości, ale zarazem pytanie, które mogłoby ożywić historię, aby nie opowiadała ona jedynie o martwej przeszłości i aby kierowała się ku współczesności i przyszłości³.

Tak radykalnie postawione zadanie, zapewne trudno akceptowalne dla współczesnych historyków wychowania, dawałoby wartościową perspektywę wiązania pedagogiki zorientowanej teoretycznie z historią wychowania i myśli pedagogicznej, pod warunkiem że pedagodzy będą mieć większą orientację w potencjalnych możliwościach badań historycznych, zaś historycy - w stanie rozwoju bieżącej teorii i praktyki pedagogicznej.

Poziom III. Współpraca badawcza pedagogów i historyków wychowania. Poziom ten może być jakościowo wyższą formą realizacji poziomu II. Współpraca badawcza związana może być z partnerstwem obu grup badaczy w dziele rozwiązywania wspólnie podjętego problemu naukowego, którego rozwiązanie wymaga uzyskiwania wiedzy stanowiącej efekt badań historycznych prowadzonych przez historyków wychowania oraz wiedzy będącej efektem badań opisowych, diagnostycznych odnoszących się do faktów, zjawisk i procesów pedagogicznych współczesności realizowanych przez pedagogów. Analiza uzyskanych danych może pozwolić na wyjaśnianie, zarówno w aspekcie związków przyczynowo-skutkowych, jak i współwystępowania oraz rozumienia i interpretowania badanych faktów i zjawisk. Stwarza to możliwość stosowania badań empirycznych ilościowych i jakościowych.

Poziom IV. Podejmowanie przez pedagogów badań historycznych. Występowanie pedagogów w roli badaczy historii jest możliwe wówczas, gdy opanują oni metodologię badań historycznych. Pożądane to jest wówczas, gdy w określonym środowisku naukowym brak jest historyków wychowania lub gdy historycy wychowania skoncentrowani są na badaniach ściśle historycznych, bez prób odniesienia wyników badań do współczesności, i uzyskują oni użyteczne dane dla historii, ale słabo powiązane z realiami współczesnej praktyki wychowania i kształcenia. Specyficzne problemy wychowawcze lub dydaktyczne, specyficzne problemy z kreowaniem lub rozumieniem rozwoju pedagogiki mogą skłonić pedagogów do samodzielnych poszukiwań w danych z przeszłości.

81

1

   Por. C. Majorek, Przezwyciężanie diaspory. Współczesne tendencje w rozwoju historii wychowania, dz. cyt.

2

   Tamże, s. 186.

3

C. Mąjorek, Historyczne konteksty reform szkolnych w Polsce w XX wieku, dz. cyt., s. 52.