54

2. ROZNORODNOSC ŻYCIA NA ZIEMI

Budowa serca gada (A) i schemat układu krążenia (B)

•    układ krwionośny dwuobiego-wy; erytrocyty jądrzaste • serce podzielone na prawq i lewą część (prawy i lewy przedsionek oraz komora; zmniejsza się zatoka żylna); częściowa przegroda w komorze (całkowita prze- gro-da komory u krokodyli) • w warunkach fizjologicznych prawie nie następuje mieszanie się krwi (w lewej aorcie krew mieszana)

•    duży obieg krwi - z lewej części komory łukami aorty i dalej tętnicami krew rozprowadza tlen i pokarm do komórek; do serca wraca żyłami z C0₂ i wpływa do zredukowanej zatoki żylnej i dalej do przedsionka prawego

•    mały obieg krwi (płucny) -z prawej części komory odtleno-wana krew płynie do pnia płucnego rozgałęziającego się na dwie tętnice płucne prowadzące krew do gąbczastych płuc; krew utlenowana wraca do serca żyłami płucnymi uchodzącymi do lewego przedsionka

mózg płaza mózg gada

KREW

I utlenowana Hodtlenowano I mieszana J o różnym

stopni

zatoka żylna "V

przed

sionek

prawy

żyły płucne

błona pęcherzyka żółtkowego

Porównanie mózgu płaza z mózgiem gada

•    mózgowie gada jest niewielkie w porównaniu z masą ciała,

o budowie i funkcjach bardziej skomplikowanych niż u płaz-.., wyraźnie większa zdolność uczenia się i zapamiętywania

•    dwie półkule kresomózgowia y zachodzące na międzymózgc* (MM) (częściowa utrata linioweg-ułożenia elementów mózgowie; zaczątki kory nowej zawierająca ośrodki kojarzeniowe

•    śródmózgowie (S) dobrze ror* . nięte, zapewnia dobry wzrok (trzy powieki oka: górna, dolna i mi-gotka); sprawna akomodacja ckc

•    stopień rozwoju móżdżku zależy od aktywności ruchowej -najlepiej rozwinięty móżdżek maje żółwie morskie i krokodyle

•    esowate wygięcie rdzenia przedłużonego (RP) charakterystyczne dla owodniowców

•    od mózgowia odchodzi 1 2 par nerwów czaszkowych - kolejne cecha charakterystyczna owodniowców

Rozmnażanie się i rozwój gadów

• zapłodnienie wyłącznie wewnętrzne • rozwój prosty • jojoroc-ność lub jajożyworodność • najczęściej brak opieki nad potomstwem • jaja bogatożółtkowe, zabezpieczone przed wysychaniem składane na lądzie

tarcza zarodkowa    błona owodni

----______!_L    ,-------    ----i „i,    \____. omoczr'

Tworzenie się błon płodnych u gadów Błony płodowe umożliwiają rozwój gadów w środowisku lądowy"

-    owodnia - magazynuje płyn otaczający i tworzący mikros-dowisko dla rozwijającego się zarodka; zapobiega mechan —' nym urazom zarodka

-    omocznia (przeciska się między kosmówkę a owodnię) - 9 * madzi produkty przemiany materii (kwas moczowy) orazresor--je wodę z wydalin, ułatwia też wymianę gazową (jest ukrwicn-

-    kosmówka - zewnętrzna błona obrastająca żółtko i owad' -osłania zarodek i pośredniczy w wymianie 0₂ i C0₂ oraz p⁰^' ra wodę

-    błona pęcherzyka żółtkowego - ułatwia pobieranie ⁵-' stancji odżywczych z żółtka (tzw. czwarta błona płodowa! Wszystkie kręgowce, które w swoim rozwoju wykształcają. płodowe (gady, ptaki, ssaki), łączy się w jedną grupę owoc ' -ców - w odróżnieniu od bezowodniowców (bezzuchwowców ¹¹ i płazów).

2.23. PTAKI

Ptaki stanowią obecnie najliczniejszą gromadę kręgowców lądowych (ok. 8,5 tys. gatunków). Są stałocieplne i zdolne do aktywnego lotu (nieloty zdolność tę utraciły wtórnie). To grupa kręgowców Wotywnie najmniej zróżnicowana pod względem budowy i czynności życiowych.

Ogólny podział ptaków

Podgromada: • Neornithes („ptaki nowoczesne") _I_

Podgromada: • Praptaki

Póżnojurajski praplak

r

Nadrząd:    grzebieniowe (w więk

szości latające, z grzebieniem na mostku; gruczoł kuprowy - 8 rzędów kopalnych, 29 rzędów współczesnych, np. drapieżne kuraki, blaszkodziobe, wróblo-wate, perkozy, gołębie, żurawie, sowy, dzięcioły, pingwiny (wiosłowate skrzydła, nieloty, brak kości pneumatycznych)

bezgrzebieniowe (nielotne,

0    uwstecznionych skrzydłach, bez grzebienia na mostku, pióra bez chorągiewek, brak gruczołu kuprowego)

-    strusie: nandu (strusie pam-pasowe), emu (australijski)

1    struś afrykański, kazuary

-    kiwi

Pochodzenie umiejętności latania

Cechy gadzie praptaka:

•    długi ogon z licznymi kręgami

•    trójpalcowe kończyny przednie z pazurami

•    uzębione szczęki; brak grzebienia na mostku

Cechy ptasie praptaka:

•i obecność piór, które na przedramieniu miały postać lotek o niesymetrycznej chorągiewce • stałocieplność (prawdopo-dąbnie)

■1 obojczyki zrośnięte w widełki i częściowo przeciwstawny palec stopy

Zdolność aktywnego lotu ptaków próbują wytłumaczyć hipotezy: arborealna (z lotu ślizgowego) oraz kursorialna ■z biegu i skoków w pogoni za ofiarami). Ptaki pochodzą od małych drapieżnych dinozaurów teropodów.

Budowa i rodzaje piór - tworów homologicznych do łusek gadów

Pióra dzielą się na: konturowe (lotki, sterówki i okrywowe) oraz puchowe.

Fragment pióra konturowego

lotka I rzędu

promyk z haczykami

listewki

(promyki

łukowate)

Budowo piór ptaków

pióra konturowe

#    pióro konturowe ma oś (długa stosina i tkwiąca w skórze dutka) oraz chorągiewkę, rozpiętą na stosinie, tworzoną przez gałązki - promienie, od których odchodzą listewki (promyki łukowate i z haczykami)

•    lotki I rzędu i lotki II rzędu tworzą powierzchnię lotną skrzydła

50 min lat temu żyła olbrzy mia drapieżna diatryma {wys. ponad 2 m).

3K

# pióro puchowe ma krótka stosinę i luźną chorągiewkę

Budowa skrzydła ptaka

- skrzydełko

Uwaga: U grzebieniowych występują obszary pokryte piórami (pterylia) oraz pozba- barkówki \ wionę piór (apteria).

U bezgrzebieniowych pióra pokrywają w zasadzie całe ciało.

- pokrywy skrzydła

V\ i_ii_
lotki II rzędu	lotki 1 rżę*	du