5

równych kątów, natomiast różnica gatunkowa wskazująca na zasadniczą odmienność definiowanego pojęcia od jego podstawy dookreśla pozostałe własności.

Niestety w naukach epołocznych nie jest możliwa taka precyzja w definiowaniu pojęć jak w naukach matematycznych. Stąd pojawia się wiole różnorodnych definicji tego samego pojęcia. Rozwój tych nauk polega między innymi na stopniowym dochodzeniu badaczy do konsensusu w sprawach terminologii i rozumienia pojęć naukowych. Tak jest toż w pedagogice. Od wiolu lat usilujo się uporządkować nuzownłctwo i pojęcia występujące w tej nauco, a zwłaszcza pojęcia podstawowo jak nauczanie, uczenie się, kształcenie, wychowanie. O ile pojęcia z zakresu dydaktyki uzyskały już wysoki poziom precyzaąjl znaczeniowej, o Qrle elementarne pojęcia występujące na grand# teorii wychowania, a zwłaszcza centralna kategoria tej dyscypliny naukowej jaką jest pojęcie wychowania, do takiąj precyzji jeszcze nie doszły.

Podane wyxq informacjo z zakresu logiki i metodologu nauk są tu przydatne z tego powodu, ażeby zrozumieć kłopoty badaczy problemów edukacji związane z definiowaniem pojęcia wychowania. Istniąje wiele jego deflnigL Zawierają one nie tylko zdefiniowane już pojęcia rodzaju najbliższego i elementy różnicy gatunkowej, ale takie pewne sądy o charakterze wartoódującym, sądy światopoglądowe, a nawet deklaracje polityczne. Już dzistąj na gruncie pedagogiki zaniechano prób idoologizowania Języka naukowego. Jednak historia rozwoju tej dyscypliny wyraźnie pokazuje wpływ polityki na wybór prob-lomów, jakie podejmowano na jąj gruncie, jak również wpływ polityki w kwestiach pojęciowych i terminologicznych.

Proces definiowania pojęć obejmuje dwie kwestie. Jedną jest wskazanie tego, co jest definiowane (definiendum), zaś drugą, to co definiuje, określa definiowane pojęcie (definiensis). Definiensis składa się z pojęda rodzaju najbliższego i różnicy gatunkowej. Definicje powinny być krótkimi sformułowaniami, konstniktami znaczeniowymi jednoznacznie rozumianymi przez osoby, któro się nimi posługują. Warunkiem koniecznym spełnienia tych oczekiwań jest również to, aby pojęcia z zakresu dofinionsis, zwłaszcza te, któro są zawarto w rodzaju najbliższym, były także jodnoznaczne i ton warunek musiałby być spełniony przez pojęcia wypełniające zakres ich definiensis. Język naukowy pedagogiki zostałby oczyszczony z zarzutu niejednoznaczności, gdyby spełnione zostały wskazane wyżej warunki definiowania pojęć. Tak jednak nie jeet i kolejne pokolenia adeptów studiów pedagogicznych zmagają się z analizą podstawowych ptjęć z zakresu tej dyscypliny naukowej.

Pojęcio wychowania było rozmaicie rozumiano w literaturze naukowej. K. Sośnicki (1964) mówi o wychowaniu jako ciągu skutków w osobowości wychowanków. R. Wroczyński (1964) podkrośła raczej działania pedagogów skierowane na rozwój osobowośd. Wychowanie to ciąg działań prowadzących do okuólunjch imion w osobowości wychowanko. Natomiast H. Muuyń»ki (1W7) mówi o wychowanki jako iwńdoag dnojahmori jednych oaób zańsrza-jąeąj do wywołania poprzez intwikge ipolecini U walyih zmian w osobowoś dach innych oaób. Pierwsze z prezentowanych ta iujęć podkreśla skutki w oeobowoód wychowanka oddziaływania innych oaób, instytucji esy wy* tworów kultury lub okazów natury. Drugie i trzecie stanowisko podkreśla działania społeczne, przy czym drugie akcentuje wpływ społeczny zarówno zamierzony jak i niezamierzony, to trzodę natomiast tylko wpływ calowy i świadomy oparty o pewien ideał wychowawczy. Nie bez znaczenia jest właśnie treść tego ideału. H. Muszyński opiera swoją teorię wychowania na idasie wyprowadzonym z założeń aksjologii marksistowskiej. Ideał ten rśiai stę jednak od kulturowego wzoru oeobowoód (większości środowisk i grup społeczeństwa polskiego i stad podkreślenie zaangażowania wychowani* w zmianą społeczną.

Definicje wychowania występujące w htaraturza pedagogie riwjdąjąsśf ująć w różna klasyfikacje. Można mówić zatam o definicjach z rodowodem peycho-logicznym lub socjologicznym, o definicjach wypływających z założeń światopoglądowych i aksjologicznych badaczy, o definicjach roboczych i naukowych Dla niektórych autorów wychowanie będzie traktowane jako proces wrastania w kulturą, dla innych jako ubogacanie osoby ludzkiej, kolejni badacze mówią

0    wychowaniu jako kształtowaniu osobowości wodlug określonego ideału czy też jako dzialalnośd społecznej opartej na zasadach praksoologicznych.

Spośród współczesnych definicji wychowania interesująca jest zwłaszcza propozycja niemieckiego badacza K. Schellera. Mówi on o wychowaniu jako kategorii humanistycznej Wychowanie jest bowiem całokształtem sposobów

1    procesów pocnagąjących osobie ludzkiej urzeczywistniać i rozwijać, w interakcjach społecznych. ewqje człowieczeństwo (cyt. za: J. Tarnowski 1996). Autor ten zakłada istnienie pewnej wartości przysługującej istocie ludzkiej, wartości godności nadaną) Jej w momencie przyjścia na świat. Wychowanie zaś jeet niczym innym Jak wspólnym poszukiwaniem przez wychowawcę i wychowanka właśnie owąj wartości i jej realizowaniem w życiu wychowanka. Owo po* 8zukiwanio i urzeczywistnianie wartości dokonuje się w dialogu partnerskim. W takim dialogu zaś podmiotami są i wychowawca, i wychowanek. Przy czym w tej koncepcji akcentuje się przede wszystkim postawę dialogową człowioka a nie tylko metodę dialogu. Postawa dialogowa dotyczy znacznych obszarów kontaktów międzyludzkich danej osoby. Wsłuchuje się ona w głosy i poglądy innych ludzi zanim zajmie stanowisko w jakiejś sprawie i to obojętnie czy dotyczącąj ważnych dla niej spraw, czy wydawałoby się zupełnie rutynowych działań społecznych. Natomiast metoda dialogowa bywa wykorzystywana okazjonalnie tylko w niektórych sytuacjach społecznych szczególnie o charakterze edukacyjnym. Poszukiwanie i urzeczywistnianie wartości czlowieczsńst-

19