5 (1698)

Utożsamienie. Stąd jednak, że jakieś powiązanie jest w pewien sposób pomyślane, nie może wynikać, że jest ono logicznie konieczne. Zarówno więc transcendentalna konieczność zdań syntetycznych a priori, jak i konieczność zdań analitycznych, obciążona jest u Kanta komponentami psychologicznymi, a więc w pewnym sensie empirycznymi, które nie dadzą się uzgodnić z pojęciem konieczności logicznej. Fenomenologicznie pojęta koniecz-. ność ejdetyczna odkryta przez „widzenie istoty” (Wesens-schau) da się także zredukować do konieczności logicznej przysługującej zdaniom analitycznym albo też odkryte w badaniach ejdetycznych powiązania (por. przykład z barwą pomarańczową) nie mają charakteru konieczności logicznej, a więc muszą mieć charakter empiryczny, nie może być bowiem innej konieczności poza logiczną.

Pozytywistyczne a priori

Zasada

weryfikacji

W rezultacie pozytywizm logiczny zajmuje (np. R. Car-nap) stanowisko empiryzmu (wszystkie sądy syntetyczne są empiryczne), lecz uznaje za sensowne i prawomocne także sądy analityczne, których a priori polega bez reszty na konieczności logicznej; sensowność zdania analitycznego opiera się na zasadzie tautologii logicznej. W odróżnieniu od radykalnego empiryzmu typu J. S. Milla, który także zdania analityczne, łącznie z twierdzeniami logiki i matematyki, sprowadzał do generalizacji empirycznych (wszystkie sądy są syntetyczne a posteriori), pozytywizm logiczny jest empiryzmem umiarkowanym, gdyż zachowuje rozróżnienie zdań a priori (analitycznych) i a posteriori (syntetycznych).

Przeciwieństwem pozytywistycznego a priori jest a posteriori, określone całkowicie przez tzw. zasadę weryfikacji (znanej w literaturze polskiej pod nazwą „zasady sprawdzalności”). Zasada weryfikacji wyznacza empiryczny (aposterioryczny) sens wyrażeń (terminów, zdań). Wokół sformułowania tej zasady toczono w pozytywizmie długotrwałe spory. A. J. Ayer przedstawił tę zasadę w czterech wersjach, od najmocniejszej do najsłabszej:

a) Zdanie ma sens empiryczny wtedy i tylko wtedy, gdy nie będąc zdaniem analitycznym może być, przynaj-

mniej w zasadzie, całkowicie sprawdzone za pomocą obserwacji.

b)    Zdanie ma sens empiryczny pod warunkiem, że nie jest zdaniem analitycznym i wynika logicznie z jakiegoś skończonego szeregu zdań obserwacyjnych, ze sobą spójnych.

c)    Zdanie ma sens empiryczny wtedy i tylko wtedy, gdy jego zaprzeczenie nie jest zdaniem analitycznym i wynika logicznie z jakiegoś skończonego szeregu zdań obserwacyjnych, logicznie spójnych. Jest to wymóg pełnej, przynajmniej w zasadzie, falsyfikowalności zdania.

d)    Zdanie ma sens empiryczny tylko wtedy, gdy ze zdania tego, pozostającego w koniunkcji z odpowiednimi hipotezami pomocniczymi, można wyprowadzić zdania obserwacyjne, których nie można by wyprowadzić z samych tych hipotez pomocniczych ⁸⁶.

Pozytywiści logiczni przyznawali, że sama zasada weryfikacji nie da się pojąć inaczej niż jako propozycja lingwistyczna, tworząca podstawy analizy terminu „sens empiryczny zdania” lub „zdanie empiryczne”, pozbawione jakiegokolwiek znaczenia poznawczego, gdyż nie będąc zdaniem analitycznie koniecznym ani też zdaniem empirycznym nie może być oceniona pod względem prawdy lub fałszu.

4.3.5. Spory wokół a priori

Pragmatyzm W. Jamesa zajmuje krytyczną postawę pw«a»ty*m wobec wszelkiego aprioryzmu i opowiadając się za radykalnym empiryzmem podziela stanowisko J. S. Milla w sprawie sądów a priori. Do stanowiska tego zbliżał się W. v. O. Quine⁸⁷, który poddał krytyce zarówno aprio-ryzm, jak i stanowisko pozytywizmu logicznego w sprawie zdań analitycznych. Odróżnienie zdań analitycznych (tj

⁸⁶    Por. Ayer [1936] i [1940, 1959], W sprawie pozytywlutye/.iu-uo a priori por. Carnap [1969, 1947], Pap [1958].

515

⁸⁷    Por. Quine [1969].

33*