5 (365)

18

powszechnej — wciąż nie spełnionym postulatem. Wypracowania egzaminacyjne — dlugachne i rozwlekle w rozwijaniu myśli, amorficzne w konstrukcji, nacechowane nienaturalnym stylem — są niezamierzonym rezultatem autokratycznego sterowania myśleniem uczniów. Stosowanie metody pytań i odpowiedzi nie pozostawia miejsca samodzielnym, przemyślanym wypowiedziom i pracy nad ich redagowaniem.

Podobnym uwarunkowaniom podlega kształcenie umiejętności mówienia. Zdecydowana dominacja nauczyciela nad uczniem wpływa destrukcyjnie na motywację wypowiadania się i przeszkadza w samodzielnym poszukiwaniu kształtu wypowiedzi, bardzo często rodzi nienaturalność sytuacji mówienia, kiedy to uczeń, zamiast mówić do wszystkich uczesmików lekcji, adresuje wypowiedź wyłącznie do oceniającego ją nauczyciela. Toteż w projektowaniu każdej lekcji polskiego staje się sprawą niezwykle ważną przewidzenie momentów wywołujących chęć mówienia i staranne, oparte na rozpoznaniu poziomu umiejętności, planowanie ..strumienia wypowiedzi uczniów.

Kierunki pracy ńad umiejętnością mówienia — zależne od owego rozpoznania — wynikają ze społecznych zobowiązań edukacji. W szerokim wachlarzu zadań mieszczą się:

—    praca nad poprawnością artykulacyjną wypowiedzi, dykcją i kulturą żywego słowa,

—    ośmielanie dziecka do swobodnych wypowiedzi i otwieranie na kontakt z innymi,

—    kształcenie umiejętności sugestywnego opowiadania,

—    praca nad dłuższą, zdyscyplinowaną wypowiedzią na zadane pytania czy określony temat,

—    wprowadzanie w reguły uczestnictwa w dyskusji, przemawiania, referowania itp.

Mówienie nie jest działaniem osobnym, jest funkcją właściwej organizacji pracy nad realizacją innych zadań przedmiotu, w której uczniowi wyznacza się konsekwentnie partnerską rolę.

Istotnym dopełnieniem instrumentalnego wymiaru kształcenia jest wprowadzanie uczniów w obszar techniki pracy umysłowej. Wiąże się ono z czytaniem przez ćwiczenia w zdobywaniu informacji i wyszukiwaniu objaśnień z różnego typu słowników,

19

II lukże przez odkrywanie dróg do książki w katalogach bibliotecznych, spisach bibliograficznych. Towarzyszy — dzięki ćwiczeniom w notowaniu — gromadzeniu^-materiału do wypowiedzi Ultnych i pisemnych, uważnemu słuchaniu cudzych wypowiedzi I tekstów pisanych. Kieruje lub — ujmując rzecz ostrożniej *•- może kierować uwagę na różne metody samokształcenia, odpowiadające współczesnym technikom upowszechniania i gromadzenia wiedzy (np. z wykorzystaniem nagrań, zapisów magnetowidowych, komputerowego redagowania tekstów itp.), ucząc Urazem organizowania własnego warsztatu pracy umysłowej, l , Instrumentalny wymiar kształcenia polonistycznego ma znaczenie fundamentalne. Świadomość zadań, które w nim się mieszczą, pozwala wiązać różnorodne treści poznawcze przedmiotu w jednolity nurt działań. Ich spoiwem są czynności odbioru I nadawania różnie zorganizowanych informacji. Nad tymi czynnościami narasta zaś refleksja o sposobach uczestnictwa człowieka W kulturze.

1.3. Wymiar historyczny

Wymiar historyczny przedmiotu wynika z jego zobowiązań) poznawczych i wychowawczych wobec dziedzictwa kultury i życia narodu, wyznaczającego współcześnie poczucie wspólnoty .“Zobó^ wiązania te dotyczą przestrzeni faktów składających się na bogactwo obrazu przeszłości, sfery przenikających je idei i wartości, a także obecność w tekstach różnych znaków kulturowych, których nieumiejętne odczytywanie utrudnia obcowanie z tradycją.

Zakres treści kształcenia ma tutaj — odmiennie niż w przypadku zadań instrumentalnych — charakter płynny i konfliktowy. Tradycja nie jest stabilnym zbiorem wszystkich cennych dokonań i wartości składających się na dorobek kulturalny przeszłości, jest zawsze wyborem, przeszłością widzianą oczyma pokoleń następnych, ludzi aktualnie żyjących i poszukujących korzeni swego