5 (651)

j j_;, na przykład, zjawiska przestępstw „białych kołnierzyków”, czyli działalności kryminalnej (jak np. malwersacje) ludzi o wysokim statusie, powszechnie „szanowanych” i, wydaje się, dobrze /integrowanych ze swoją spo-k-c/nościa. Ujęcie to nie pomaga również wyjaśnić zachowania tych, którzy su dobrze zintegrowani z subkulturami dewiacyjnymi. .Silne więzi i normy społeczne takich subkultur nie są traktowane przychylnie przez społeczeństwo.

Chodzi zatem nie tylko o integrację społeczną, ale i o naturę systemu prze konań danej społeczności. Silne więzi społeczne w subkulturach dewiacyjnych znacznie się przyczyniać do zachowań dewiacyjnych. Teoria kom roli nie odpowiada również na pytanie, dlaczego ludzie wybierają taką, a nie inną mimo dewiacji. Wreszcie, brak zintegrowania jednostek ze społecznością może byc zarówno przyczyną, jak ' skutkiem ich zachowań dewiacyjnych. Teoria kontroli odgrywa zatem rolę w wyjaśnianiu dewiacji, ale nie wyczerpuje i ego zagadnienia.

WYJAŚNIANIA SOCJC )i.O< ilC/N!.:

I i: O Rit: MAKROPOZK )Mt )WI

Napięcia strukturalne. Niektóre wyjaśnienia dewiacji koncentrują się na zjawiskach makrospolecznych. Jedna z takich teorii kładzie nacisk na Durk-heimowskie pojęcie anomii. Opisuje ono sytuację, w której typowe normy kierujące zachowaniem nie są już dłużej odpowiednie ani skuteczne. Skutkiem anomii jest obniżenie zdolności społeczeństwa do kształtowania odpowiednich zachowań. Na tej podstawie Merlon (1938) twierdził, że dewiacja powstaje na skutek napięcia strukturalnego, jakie wynika z braku jasnych, związków między kulturowo zalecanymi celami a środkami, którymi dysponuje społeczeństwo do osiągania ł ych celów. Z powodu niedopasowania jednostki, które w trakcie procesu socjalizacji nauczyły się, czego oczekuje od nich społeczeństwo (celów), nie realizują tego, ho społeczeństwa nie mogą często spełnić ich oczekiwań z braku odpowiednich środków. Na przykład: w Stanach Zjednoczonych oczekuje się od ludzi sukcesu zawodowego i finansowego. Nie każdy jednak może odnieść sukces w tych kategoriach. Niektórzy nie mają środków, by zdobyć wyższe wykształcenie czy choćby przeszkolenie zawodowe. Prowadzi to do poczucia anomii.

Merton zdefiniował cztery typy adaptacji dewiacyjnej. W pierwszym, ..in.-. nowącyjriym, osoba akceptuje standardowe cele kulturowe, ale nie zgadza się ze społecznie usankcjonowanymi środkami ich osiągania (np. osoba wyko-i rzystująca poufne wewnętrzne informacje w operacjach akcjami czy obligacjami na giełdzie). Następny typ, rytualistyczny, dotyczy sytuacji, w których osoby nie akceptujące lub nie rozumiejące celów kulturowych mimo wszystko zachowują się w sposób społecznie akceptowany (np. stereotypowy biurokrata jest bardziej zainteresowany poprawnym wypełnieniem formularzy niż celem, któremu one służą). Wycofanie się opisuje sytuację osoby, która porzuciła zarówno kulturowo aprobowane cele, jak i środki (np. włóczęgą czy wagabun-da). Wreszcie, bunt jest sposobem adaptacji, w którym osoba nie akceptuje kulturowo aprobowanych celów i grodków i zastępuje je innymi ceFamTTsTod-karni (np. rewolucjonista, bojownik o prawa obywatelskie).

Według teorii napięć strukturalnych źródłem problemów są struktury społeczne i kultura, a nie jednostka. Dlatego teoria ta jest szczególnie przydatna do wyjaśniania dewiacji w klasie niższej (patrz rozdz. 9), która ma mniejszy dostęp do społecznie akceptowanych dróg do sukcesu. Ujęcie to lepiej wyjaśnia

8 •- Wstęp du socjologii U 3