60,61 (11)

A. Milrinowicz-Modrzcjcwska (1963) uznaje, że jąkanie występuje w wyniku zaburzeń czynnościowych bądź organicznych; dzieli jąkanie n» pochodzenia organicznego lub czynnościowego. L. Chwalcew (1962) twicr dzi, że jąkanie może być wywołane przez zespół czynników fizjologicznych, psychicznych lub ich kombinacje, nawet nieznaczne zaburzenia w rozwoju fizycznym czy umysłowym mogą powodować jąkanie. Dość często zwraca się uwagę na rolę dziedziczności (Weiss, 1982). Wskazuje się na istnienie pewnej dyspozycji psychicznej do dziedziczenia jąkania (przeważnie ze strony ojca). Przypuszcza się leż, że pewne bardzo dyskretne i dlatego nic zawsze rozpoznane wczcsnodziecięcc uszkodzenia mózgu mogą mieć wpływ na powstawanie jąkania. Badania kliniczne, prowadzone na temat zależności między wczcsnoddcdęcym uszkodzeniem mózgu a zespołem jąkania ujawniają, że nic ma typowego clcklromystogramu dla jąkających się. Liczba zapisów HEC. / artefaktami pochodzenia wegetatywnego u jąkających się w 50% odpowiada EEG pacjentów z objawami labilncgo systemu wegetatywnego u nerwicowców. Według B. Weiss (1982) badania clcklromystogra-ficznc i clcktrocncefalograficznc nic wykazują zaburzeń czynności mOzgu u jąkających się, co wyklucza uogólnienie o związku jąkania z uszkodzeniem mózgu. Zwraca się też uwagę na związek jąkania z leworęcznością, brakiem dominacji jednej z półkul mózgowych oraz ogolną nicsprawncxścią (notoryczną. 1. Styczek (1979) podkreśla, ż« zwalczanie leworęczności może wywołać jąkanie, natomiast powror do posługiwania się lewą ręką często usuwa to zaburzenie. Autorka wyjaśnia (en fakt następująco: ruchy ręki dominującej zależą od półkuli mózgowej przeciwległej, uczestniczącej również. w czynnościach mowy. Przypuszcza się. że u dzieci leworęcznych przyuczonych do posługiwania się ręką prawą wykształca się dodatkowo pole mowy również w lewej półkuli. Jąkanie może być w tym przypadku spowodowane niezgodnością impulsów płynących jednocześnie z obu półkul.

liczne hipotezy i teorie dotyczące jąkania zostały ostatnio wzbogacone przez dwa aspekty: przez określenie wicloczynnikowego upośledzenia, jąka jący może mieć równocześnie wiele uszkodzeń (np. wczesnodziccięcc uszkodzenie mózgu, minimalne dysfunkcje ośrodkowego układu nerwowego), oraz przez zwrócenie uwagi na czynniki psychologiczne, możliwość powstania jąkania jako zachowania nawykowego.

Podsumowując rożne propozycje dotyczące przyczyn powstania jąkania. można wymienić następujące teorie (por. m.in. Julmy, 1973):

1) teoria dziedziczności - podkreśla się tu znaczenie predyspozycji do występowania jąkania u osobników z nicpcłnowariościowym systemem ner-

Mm m lym podłożu jąkanie może się ujawnić pod wpływem silnego ‘•I-- . |*>shkzncgp;

<) Imria mganiczna lub lokalizacyjna - jąkanie jeM według lej teorii •»."!< jako schorzenie organiczne ośrodkowego układu nerwowego: |ifknd/rnu lub zaburzenie funkcjonowania jąder podkorowych, będących IMdtaliiii uszkodzenia mózgu lub w następstwie zmian chorobowych w ........ mózgowej (np. w wyniku zapalenia mó<gu i opon mózgowych);

') Iroiia funkcjonalna — zgodnie z tą teorią jąkanie określa się jako •ly.l.iuki ję fizjologiczną spowodowaną opóźnieniem motoryki, zaburzeniami Uli t iili/juji. zaburzeniami organizacji czasoprzestrzennej;

ł) teoria określająca jąkanie jako dysfunkcję obwodową kontroli mowy. •‘i )■ snę jąkania upatruje się tu w zbędnym uświadamianiu sobie ruchowy !■ ikiow mowy, które powinny przebiegać automatycznie, a więc bez udoitlu świadomości. £będna analiza i kontrola ruchów mięsni artykulacyj-«ł'li In misyjnych i oddechowych zaburza automatyzm mówienia. Występu |r «rtt dy wadliwa ksxirdvnacja wszystkich trzech układów ruchowych biorą-

•    v li udział w mówieniu, co stwarza patologiczny mechanizm jąkania;

') teoria inspirowania prawami warunkowania. Zwolennicy lej teorii uwnlulą. że normalne mechanizmy warunkujące mowę są u osób jąkających •K ziim>i|nonc warunkowaniem patologicznym. Usiała się w ten sposób ze*

|n I n.ibylcgo niepokoju, który powoduje zjawisko korowego zahamowania fkcpri |i lingwistycznej. Wystarczy więc od hamować zachowanie spowodo-i* nu In d/cem dodatkowym, a mówienie zostaje ułatwione. W ten sposób im / im hv wytłumaczyć pewne paradoksalne zjawiska, jak na przykład uslą-l » nie jąkania pod wpływem silnego wzruszenia;

fi> teoria wyjaśniająca jąkanie jako zaburzenie rozwoju mowy. Jąkanie i' «l w lym wypadku traktowane jako regres do pierwotnej formy lingwisto oh), analogicznej do gaworzenia u dziecka, może też występować tącz-ii n / opn/nionym rozwojem w przypadkach cofającej się dyslalii;

I) teorii [ssychogenne wiążące jąkanie z neurotyczną organizacją oso twwnSi i Skłonności ncurotcznc wyrażają .się w lękach, niepokojach i zaburz nim h emocjonalnych, co może stać się przyczyną wystąpienia jąkania;

K) teorie uwzględniające przyczyny zewnętrzne — wymienia się tutaj

•    In u.ilry infekcyjne, rolę dwujęzyczni^, wpływy środowiska rodzinnego l i owies niczego.