62 (59)

1

słuciwanysrh pracą    niewolników przyczyniło się do powsttau

wttwktmlnn własuośa młynarza. zastosowanie ras później maszyny jutowej Jo napędu spowodowało wzrost stosunków kapitalistycznej włtsooo tui r.Tu' własbcśeh maszyny. a nic pracujących przy nic; młynar.w Tak w w. głosi materializm historyczny. i# zmianą bar, ekonomicznej zmienia się tak/r tnrsc świadomości, nistaje i Ctwea obalona poprzednia nadbudowa ideologiczna, do której wchodź; wsadkk poglądy * tconc polityczne, prawne, społeczne. rehgime filozoficzne, esretyeme. naukowe, chociaż nadbudowa nw wyczerpa* całej kultury ludzkiej. Tak r.p. do nadbudowy łdeotofkamej me należy sam system językowy, dorobek sztuki ery wiedbm naukowa, a to dlatego, poruew xr tac są całkowicie zmieniane po obaleniu bazy dotychczasowej, lecz rozw iiują się w dalszym ciągu i muszą bye jako trwały dorobek ludzkości dziedziczone t opanowywane prze..’ ludzi w zmienionej bazie ekonomicznej i przekształconej świadomości. Tak więc i w socjalizm* trzeba uczyć stę i Opanowywać podstawy kultury przy pomocy języka narodowego i obcych, dzieł sztuki antycznej i romantycznej, przy pomocy pojęć tak filozoficznych, jak ratłołogKznycfa i rehgwzjww-czycb, przy pomocy tabliczki mnożenia, ułamków, logarytmów i całek, aby być człowiekiem prawdziwie wykształconym. jak tego domagał są Lenin Związek więc między bazą ekonomiczną i nadbudową ideo logiczną nie jest nigdy jednostronny , jrit tego chciał t/w matcńafan wulgarny, uproszczony, wyjaśniający mechanicznie procesy nrnu w jednokierunkowym działaniu określonej przyczyny materialnej, wywołującej określony skutek Przeciwnie związek bazy i nadbudowy w materializmie historycznym jest dudek tyczny, czyli dwustronny. Ne tylko zmiany bazy ekonomiczne] powodują przekształcenie w nad-budowie ideologicznej, ale także nadbudowa, jej treści są aktywne i mogą przyczyniać się do przyśpieszenia, albo tez do zahamowiatt zmian zachodzących w bazie, Przekształceni;* więc świadomości społecznej opóźniają się w stosunku do zaszłych przemian w bynt społecznym, w bazie ekonomicznej Mogą w świadomości działać i/w przeżytki w postaci przesądów czy zabobonow nie koniecznie religijnych, stąd też bardzo łatwo tu o omyłkę, gdy jakąś zasadę logiczną językową czy nawet ogólnoludzką zasadę moralną chce się zaliczyć do nadbudowy ideologicznej i potraktować jako przeżytek przeszłych epok i baz ekonomicznych w świadomości łudzi. Stąd też obecnie w materializmie historycznym nie liczy się na automatycznie zachodzące zmiany

* świadomości ludzkiej pod wpływem zmian rewolucyjnych w bazie ck.momiczncj. lecz przywiązuje się wielkie znaczenie do walki ideo-loiśczncj nad usuwaniem przeżytków i przekształcaniem świadomości w kierunku naukowego poglądu na świat, jak to ujmuje rnarksizm-jtmmrtn jako filozofia klasy robotniczej.

Pomimo wielkiej ważności walki ideologicznej materializm histo-nczny utrzymuje, że histona społeczeństwa ludzkiego to przede wszystkim historia rozwoju produkcji, w której odkrycia i wynalazki grają pierwszoplanową rolę'^s oraz związana z nią historia mas pracujących iidh rozwijającej się w alki klasowej z właścicielami coraz potężniejszych środków produkcji, umożliwiających dziś całkowitą automatyzację i pozbawiających ludzi zwykłej pracy.

Całość historii społeczeństwa ludzkiego dzieli materializm historyczny na pięć okresów, związanych z odrębnymi formacjami społeczno-ekonomicznymi. Są to wspólnota pierwotna l wspólne narzędzia i praca w myślistwie i pasterstwie), niewolnictwo (podział na łudzi wolnych i pracujących fizycznie niewolników), fcudalizm (użytkowanie ziemi przez chłopów poddańczo zależnych od panów), kapitalizm (prywatne środki produkcji t wyzyskiwana wolna siła najemna) oraz ustrój bcz-klasowy na niższym etapie socjalizmu (podział dochodu narodowego wedle pracy) oraz na wyższym - komunizmu (obfitość produkcji, podział dochodu wedle potrzeb)⁷*.

W ramach tej peńodyzaęji ustrojowej rozwijały się treści nadbudowy, związane także z problemami wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych. W problemach tych decydującą rolę odgrywały zmieniające nę zależnie od formacji społeczno-ekonomicznych poglądy na moralność. na człowieka oraz na życic w społeczeństwie, czy też na naukę, która dziś w dobie rewolucji naukowo-technicznej przechodzi jak gdyby do bazy i swoim poziomem oraz ilością twórczych naukowców decyduje o warunkach życia społeczeństwa Charakteryzując system wychowania socjalistycznego, zajmiemy się już tylko ideami pedagogicznymi tego okresu.

'* Pur. S L i 1I c y, l udzie, maszyny l histona, &/. cyt; W S z o l g i n i a. Cuda techniki nu przestrzeni dziejów, Wirutwa 1961.

’* Pyr I II o » h l’e 1 tl, Studia o marksistowskiej teorii społeczeństwo. Warszawa J%V / Hau ni a n, Zarys marksistowskiej teorii społeczeństwa. Warszawa 1964; i J. Wiatr. Społeczeństwo, Warszawa 1964.

135