57 (212)

polityczno-społeczna po odrzuceniu Kodeksu Zamoyski⁰- Niemałą również przeszkodą była trudność znalezienia autorów kompetentnych w dziedzinie nowoczesnych metod nauczania początkowego; zawartość podręcznika stała się więc przedmiotem zbiorowej uwagi.

W pracach i dyskusjach nad jego projektem wzięli udział wszyscy członkowie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, nie wyłączając nowo przybyłych, jak Kołłątaja i Łoyki, który ostatecznie podjął się jego opracowania — ale śmierć autora przerwała rozpoczętą pracę (1777). Ponowne żywe zainteresowanie się tą sprawą po wydaniu Ustaw wskazuje na zdecydowaną postawę ideową uczestników sesji Towarzystwa.

Ostatecznymi wykonawcami książki realizującej zamierzenia Komisji byli: Onufry Kopczyński, autor gramatyki polskiej, Andrzej Gawroński, matematyk i astronom oraz Grzegorz Piramowicz.

Część pierwsza autorstwa Kopczyńskiego pt. Nauka czytania i pisania stanowi pierwszy polski elementarz, opracowany według metody analityczno-syntetycznej wyrazowej. Ten nowoczesny system podjęty nie bez wpływu elementarza Felbigera opierał się na metodzie łączenia czytania i pisania, i był ogromnym krokiem naprzód w tym zakresie. Autor rozpoczął od wyrazów bliskich uczuciom dziecka jak matka, ojciec oraz od ich analizy dźwiękowej i graficznej, starając się doprowadzać drogą poglądową małego adepta sztuki czytania do uświadomienia sobie budowy wyrazu i poznania głosek alfabetu.

Plan wydawnictwa podręczników przewidywał dwie jego wersje: dla ucznia i nauczyciela. Elementarz Kopczyńskiego spełnia przede wszystkim postulat drugi. Do 18 wzorów dołączono zbiór wskazówek metodycznych pod nazwą Użycie z dziećmi tego wzoru Autor poddaje

w nich nauczycielowi szereg sposobów upoglądowienia nauczania (np. tablice literowe), wskazuje tok metodyczny, a nawet podaje lekturę naukową dla pogłębienia wiedzy nauczyciela szkółki parafialnej. Podkreślić należy troskę Kopczyńskiego o poprawną ortoepię i dykcję, o zwalczanie naleciałości gwarowych. Metoda zastosowana przez Kopczyńskiego, wypróbowana w pi-jarskiej szkółce parafialnej, wzbudziła żywe zainteresowanie zarówno prezesa Komisji Michała Poniatowskiego, który hospitował jego lekcje, jak również samego króla, przed którym autor elementarza w grupie 15 uczniów w Łazienkach demonstrował jego walory w czasie dwugodzinnej lekcji.

To zainteresowanie sprawą oświaty ludu najwyższych dostojników oraz wieloletnia praca nad elementarzem wskazuje, że Komisja Edukacji pragnęła dać w nim podręcznik w pełni realizujący nowoczesne postulaty Ideowe i dydaktyczne. Spełniała je również Nauka rachunków A. Gawrońskiego, ujęta poglądowo I przystosowana do potrzeb praktycznych, jakkolwiek autor nie liczył się z rozwojem pojęć liczbowych dziecka. 2 Jego zdolnością a percepcji, stawiając mu zbyt wielkie wymagania. Oczywiście musimy pamiętać o tym. że podręcznik miał służyć na cały okres nauki w szkoło parafialnej (tj. okres 3 do 4 lat).

Najdobitniej wartości wychowawcze i kształcące wyraża Nauko obyczajowi Grzegorza Piramowicza. Na pięćdziesięciu kilku stronicach rozwija autor najistotniejsze zagadnienia dotyczące życia codziennego w społeczeństwie. począwszy od stosunku dzieci do rodziców, t (kończywtzy na zagadnieniu miłości ojczyzny i ludzkości Wykazuje tu autor wiele zrozumienia psychiki dziecka i znajomości środowiska wiejskiego, z którym związany był jako proboszcz wieloma wędami. W myśl zasady, że najistotniejszym celem wychowania jest

119