0381

PODZIEMNA ROSJA

byli politycy, przywódcy społeczności. Po czyjej stronie stali zwykli ludzie, co mówił „lud"? Okazało się, że lud był również niezadowolony. Wasilij Kluczewski, słynny historyk, a zarazem świadek wydarzeń pisał:

Istotne podłoże tego niezadowolenia jest oczywiste: powszechny spadek dobrobytu przy poszczególnych sztucznych wyjątkach.

Połowiczne reformy, przede wszystkim zaś nie doprowadzona do końca reforma agrarna plus złodziejski kapitalizm rosyjski zrobiły swoje. Nastąpiło zubożenie mas i powszechne niezadowolenie, które zawsze towarzyszy rosyjskim reformom. I na tle tego zubożenia „«konserwa» prowadziła swą krecią robotę". Partia wsteczników wmawiała społeczeństwu, że wszystkie nieszczęścia pochodzą stąd, że wprowadzono reformy. Prawdziwa zaś droga wiedzie z powrotem do Rusi moskiewskiej, do panowania mikołaj o wskiego, do samowładztwa. Społeczeństwu z powodzeniem wyjaśniano ulubione rosyjskie przeświadczenie, że naprzód oznacza do tyłu.

W rezultacie apatia czasów Mikołaja I ustąpiła miejsce powszechnemu szemraniu, a ospałą uległość wobec losu zastąpiło zgryźliwe negowanie istniejącego porządku. (Wasilij Kluczewski)

Minister wojny Milutin zauważył w swym dzienniku: „Rządu dzisiaj nie wspiera nikt".

„Chwiejąc się nad otchłanią" - tymi słowy określił ówczesną sytuację Rosji Fiodor Dostojewski.

Człowiek z ubocza

Natychmiast po wybuchu cesarz zwołał zwierzchników resortów siłowych. Czekał na propozycje. Ale oni siedzieli w całkowitym popłochu i milczeli.

Widziałem się z generałami Drentelnem i Hurką. Obaj są, zda się, świadkami tego, co się dzieje. Jeden - szef żandarmów, drugi pełnomocny generał--gubernator i dowódca wojska. Półgłówki! (Z dziennika Pawła Wałujewa, 6 lutego)

W Pałacu Zimowym częstym gościem stał się wielki książę Konstanty Mikołajewicz. Kamaryla wiedziała dobrze, jak niebezpieczny jest jego wpływ. Natychmiast więc w kręgach dworskich zaczęła się szerzyć pogłoska, że za plecami terrorystów stoi... wielki książę Konstanty Miko-łajewicz! Nie bez powodu nie było go w Petersburgu podczas wybuchu w Pałacu Zimowym. Generałowa Bogdanowiczowa zapisała:

388