67

T1T n TU1TT T T¹T UTłTnTnTTT

Cyprian Norwid, Bema pamięci żałobny rapsod

nazywanego orfizmem. Teogonia orficka mówi o stworzeniu ludzi z popiołu, w którym zmieszały się pierwiastki dobra i zła, pochodzące ze spalonych ciał Zagerusa - syna Zeusa i De-meter (dobro) oraz tytanów (zło). Dlatego właśnie w człowieku rozgrywa się wewnętrzna walka obu kategorii. Tkwiące w człowieku iskry dobra (tzw. iskry boże) po uwolnieniu od materialnej, cielesnej natury wchodzą do niematerialnego świata wyższego. Sztuka Chopina, porównywana do liry Orfeja, ma moc oczyszczenia.

Wiersz z 1851 roku, napisany w rocznicę śmierci generała Józefa Bema, uczestnika powstania listopadowego, walk we Francji i w Portugalii oraz Wiosny Ludów na Węgrzech. Utwór ma formę rapsodu, pogrzebowej lamentacji, pożegnania wielkiego wodza i bohatera.

W obrzędzie występują zarówno motywy antyczne, jak i średniowieczne, pogrzeb jest stylizowany na wzór pogrzebu pogańskiego wo

Pojawia się tu również motyw ścieżki, zom--.. niającej się w tworzącą koło wstęgę (mistyk koła). Motyw śmierci Orfeusza łączy się _lh śmiercią Chrystusa i Chopina: męka Chrystusa, lira Orfeja i dzieło muzyczne Chopina -1₀ pierwiastki dobra działające na opanowan, przez zło świat. Bruk, o który rozbija się fortepian, to symbol przyziemnej rzeczywistości, klęski, nędzy i śmierci, choć jednocześnie zwrot do „późnego wnuka" jest zapowiedzią zmartwychwstania i zwycięstwa wartości reprezentowanych przez sztukę doskonałą. Mamy tu do czynienia z mistyką ofiary sztuki, ceny, którą płaci artysta za realizację wymarzonego ideału.

Jest to jeden z najtrudniejszych i na różne sposoby interpretowany przez badaczy utwór Norwida, w którym łączą się ze sobą różnorodne konteksty, w tym filozoficzny, religijny, estetyczny, historiozoficzny i biograficzny.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: artysty, sztuki, która ma moc ocalającą, motywów biblijnych i mitologicznych

dza (płaczki, bicie w tarcze, orszak pogrzebowy, „miecz wawrzynem zielony"). Finał utworu to zapowiedź zwycięstwa idei, o którą wal-czył Bem.

Utwór jest napisany heksametrem polskim, co dodaje mu powagi i patetyzmu.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: walki o ideały, śmierci romantycznej, etosu rycerskiego

Cyprian Norwid, Krzyż i dziecko

Jest to liryk-parabola, zawierający filozofię Norwida. Dziecko odbiera tu świat w sposób realistyczny, lecz musi tę wizję zweryfikować pod wpływem mistycznych słów ojca o symbolice i zbawieniu krzyża. Norwid odwraca tu sytuację znaną z Króla elfów Johanna Wolfganga Goethego, utworu, w którym to dziecko patrzyło na świat przez pryzmat baśni i fantazji, a ojciec wszystkie zjawiska tłumaczył rozumowo.

Cechy twórczości Norwida

O pionierskie zastosowanie wiersza wolnego

•    nawiązania do starożytności

•    korzystanie z takich form jak alegoria, przypowieść, epigramat, rapsod

•    muzyczność

•    aluzyjność - znajomość kontekstów, w tym filozoficznych, historycznych, literackich

•    symbolicznaść - uważa się poetę za presymbolistę

O rozbudowana interpunkcja

•    zaprzeczenia

•    przemilczenia - poeta twierdził, iż milczeniem można wyrazić więcej niż słowem; stosując przemilczenia, uaktywnia się wyobraźnię czytelnika

•    paraboliczność - treści posiadają często wymiar uniwersalny i ponadczasowy

•    lapidarność - skróty myślowe, kondensacja myśli

•    paradoksalne zestawienia słów

•    ironia (historii, losu)

•    stosowanie neologizmów i archaizmów

Cyprian Norwid, Moja piosnka (fragment)

Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba Podnoszą z ziemi przez uszanowanie Dla darów Nieba...

Tęskno mi, Panie...

Do kraju tego, gdzie winą jest dużą Popsować gniazdo na gruszy bocianie,

Bo wszystkim służą...

Tęskno mi. Panie...

Do kraju tego, gdzie pierwsze ukłony Są - jak odwieczne Chrystusa wyznanie: „Bądź pochwalon y!"

Tęskno mi, Panie... [...]

Ufwór, napisany w czasie pobytu poety w Ameryce, zawiera nostalgiczny, mityczny, a zarazem dramatyczny obraz utraconej ojczyzny. Na jej wizerunek składa się szereg motywów wpisanych w literacką tradycję emigracyjnej liryki patriotycznej.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu nostalgii, duchowego cierpienia, obrazu utraconej ojczyzny, tradycji, re-ligii, Boga

(...) zbyt wiele dla pojęcia polskiej tożsamości znaczył romantyzm, w zbyt wielkim stopniu ją uformował, aby radykalne od niego odejście nie niosło groźby zachwiania tej tożsamości. Tak więc przed elitami kulturalnymi i przed szkołą zarysowuje się wielkie i pilne zadanie - znaleźć nowy sposób współistnienia z romantyzmem: bez jego jarzma i zarazem bez nihilizmu odrzucenia.

Alina Witkowska, Ryszard Przybylski, Romantyzm, 1997

RKTflRTfl T.TTFlRflTTTRY

Henryk Rzewuski, Pamiątki Soplicy

Pełen tytuł utworu brzmi Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego. Jest to cykl 25 gawęd szlacheckich, które ukazują atmosferę dworów magnackich i szlacheckich XVIII wieku oraz zajęcia, styl życia i mentalność ich mieszkańców. Interesująca jest konstrukcja narratora opowieści - Seweryna Soplicy, Sarmaty wiodącego życie między palestrą, dworem Radziwiłłów a obozem konfederatów barskich. Dzięki takiej kreacji narratora świat szlacheckiego dworu został ukazany od wewnątrz - przefiltrowany przez punkt widzenia i mentalność opowiadającego. Gawędy są wzbogacone licznymi dygresjami, anegdotami, komentarzami. Z postaci historycznych na pierwszy plan wysuwa się barwna postać księcia Radziwiłła, zwanego-od jego słynnego powiedzonka - Panie Kochanku, a z wydarzeń historycznych - konfederacja barska.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: sarmatyzmu, sarmaty, obrazu życia szlachty

1

do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywów biblijnych (krzyż), paraboli w literaturze, motywu ojca i dziecka    Cyprian Norwid, Melandiolio (1861)