6

że nikt nie rodzi się ludzkim, ale takim się staje w procesie wychowania i socjalizacji. Od tego jak będziemy oddziaływać na dziecko i z jakimi wpływami otoczenia społecznego zetknie się ono w dzieciństwie, zależeć będzie, jakim stanie się dorosłym i co osiągnie w życiu.

Tabela 1. Czynniki rozwojowe w koncepcji Stefana Szumana

Czynniki wewnętrzne	Czynniki zewnętrzne
Anatomiczno-fizjologiczne wyposażenie organizmu: budowa ciała, odporność, zasób energii	Wpływy nieświadome, oddziaływania środowiska, normy reguły 1 zasady żyda społecznego
Czynniki psychiczne: motywy, dążenia, skłonności, temperament	Wpływy świadome, Intencjonalne oddziaływania wychowawców, wzorce

Kolejną koncepcję rozwojową leżącą u podstaw prężnie rozwijającej się od końca XIX wieku pedagogiki społecznej stworzyła Helena Radlińska³⁶. Postrzegała ona rozwój człowieka jako zjawisko o charakterze biosocjokultu-ralnym, uwzględniając trzy podstawowe sfery i odpowiadające im mechanizmy rozwojowe. Pierwsza sfera o charakterze biologicznym odpowiadała wzrostowi organizmu. Odnieść ją można do wspomnianych powyżej czynników wewnętrznych, na które wskazywał w swej koncepcji Szuman. Głównym zadaniem wychowawców czy opiekunów dziecka w tym okresie jest zapewnienie mu właściwych warunków rozwojowych, dbałość o odżywianie, sen, ruch na powietrzu, własną przestrzeń życiową dziecka, eliminację zagrożeń w postaci chorób zakaźnych czy możliwości zaistnienia wypadków itp.

Sfera druga, jak i trzecia interesują nas najbardziej. Rozwój społeczny, posługując się słowami autorki - „socjalny” - dziecka obejmuje tzw. wrastanie, czyli stawanie się członkiem poszczególnych kręgów środowiskowych: rodziny, grupy rówieśników, co można określić językiem współczesnej socjologii jako stopniowe poszerzanie kręgu interakcji społecznych. Ma ono na celu budowanie wyobrażenia o samym sobie, jak również otaczającym nas świecie. Wychowawcy czy opiekunowie nie powinni hamować tego procesu, jednocześnie umożliwiając dziecku uczestnictwo w coraz bardziej złożonych sytuacjach społecznych, omawiając w sposób dostosowany do potrzeb i możliwości intelektualnych i emocjonalnych dziecka ich przebieg i znaczenie. Dziecko, oswajając się z otoczeniem, w coraz większym stopniu “ H. Radlińska, Pedagogika społeczna, Ossolineum, Wrocław 1961.

i utożsamia się z nim, uważa za własne, traktując zachowania i wypowiedzi ! jego członków jako wzorcowe. Ponieważ na tym etapie rozwoju społeczne-[ go podstawowym mechanizmem uczenia się jest naśladownictwo, dlatego też opiekunowie powinni poza dobieraniem sytuacji stymulujących zwrócić i    baczną uwagę na ochronę dziecka przed tym co niepożądane, tak by uchronić

S je przed oddziaływaniem negatywnych wzorców postępowania. Ważne są tn t zarówno spotkania z rówieśnikami, opowiadanie bajek, interpretowanie coli dziennych sytuacji życiowych, zabawy w grapie, nie można bowiem wydzielić i czynników mniej czy bardziej istotnych dla rozwoju sfery społecznej dziecka, gdyż wszystko, z czym dziecko się styka, ma znaczenie dla kształtowania się jego osobowości.

Trzecia sfera rozwoju nazywana jest w koncepcji H. Radlińskiej kulturalną. Działania wychowawcze obejmują enkulturację, czyli wprowadzanie I w dobra duchowe, symboliczne dziedzictwo, zapoznawanie z tradycją, zdobyczami minionych pokoleń, ale też z aktualnym dorobkiem kulturalnym. Wydaje się, że najistotniejszą umiejętnością wychowawcy pozostaje trafny dobór treści, tak by były one dla dziecka zrozumiałe i nie antycypowały jego rozwoju poznawczego. Równie ważny jest dobry kontakt z wychowankiem, j    podobnie jak i przygotowanie go do samodzielnego kontaktu z kulturą, ob-

j cowania z nią, rozbudzanie potrzeb w tym zakresie. Nauczyciel przedszkola,

! jak i pierwszych klas szkoły podstawowej, powinien potrafić przekonać ro-j dziców, że stymulacja sfery duchowej poprzez kontakt z kulturą jest równie ważna, jak dbałość o rozwój fizyczny czy społeczny, prezentując i propo-j nując odpowiednie treści i obalając mity o tym, że kilkuletnie dziecko jest j „za małe”, aby pójść z nim do kina, teatru czy czytać mu książki. Właściwa | stymulacja sfery kulturalnej nie tylko oddziałuje na wrażliwość estetyczną i internalizację wartości, ale przyspiesza rozwój werbalny, minimalizując ryzyko późniejszych trudności dydaktycznych dziecka wynikających z deficytów sfery intelektualnej.

W trójelementowej koncepcji Radlińskiej głównym zadaniem wychowawcy jest wspieranie rozwoju każdej z tych sfer, obejmujące konkretne działania, j Zarówno rozwój sfery fizycznej, społecznej, jak i kulturalnej dziecka podlega | wpływowi opisanych wcześniej przez Szumana czynników zewnętrznych o charakterze intencjonalnych, ale i przypadkowych oddziaływań i bodźców płynących ze środowiska wychowawczego. Nie można zatem z całkowitą pewnością prognozować ani jego przebiegu, ani efektów. Według autorki zachowana jest określona kolejność stadiów rozwojowych, nie ma jednak

?

f-

45