6

I. AGRESJA I JEJ GENEZA

Zdefiniowanie pojęcia agresji jest zadaniem dość złożonym. Obok pojęcia „agresja” używa się czasem terminów: „wrogość”, „wojowniczość” lub „destruktywność”. Terminy te służą do określenia tendencji czy też skłonności do zachowania czynnego lub werbalnego skierowanego przeciwko komuś lub czemuś. Niektórzy uważają, że o agresji należy mówić tylko wtedy, kiedy skłonność ta występuje z intencją uszkodzenia kogoś lub czegoś. Inni natomiast rozpatrują agresję niezależnie od tego, czy dana osoba stawia sobie za cel skrzywdzenie kogoś względnie uszkodzenie czegoś, czy też traktuje zachowanie agresywne jako narzędzie służące osiągnięciu innych celów (np. na zasadzie: cel uświęca środki).

Nie ma również zgodności w poglądach na temat źródeł agresji rozumianej jako tendencja do przejawiania określonych wyżej zachowań. Do dziś nie został bowiem do końca rozstrzygnięty wśród uczonych spór o to, czy ma ona charakter wrodzony, czy nabyty.

Terminu „agresja” używa się także w innym znaczeniu. Nie określa on wtedy tendencji człowieka do zachowań destruktywnych czy wrogich, czynnych lub słownych skierowanych przeciwko komuś albo czemuś, lecz tylko same takie zachowania.

Tak jak nie ma zgodności w rozumieniu pojęcia agresji, tak też nie ma jednej tylko teorii dotyczącej jej genezy.

r •mcważ różnice w rozumieniu pojęcia agresji wiążą m. / poglądami na jej genezę, więc właściwe wydaje .i. przedstawienie podziału według tego właśnie kryterium, i ■ ml/,iału takiego dokonali Ch. N. Cofer i M. H. Appley 11')/2), wyróżniając cztery koncepcje agresji. Według jednej nich agresja jest instynktem, druga ujmuje ją jako i' i keję na frustrację, trzecia traktuje jako nabyty popęd, i i zwarta uznaje zachowania agresywne jako wyuczone l>i /ez wzmacnianie.

I. Agresja jako instynkt

Przedstawiciele instynktowej interpretacji agresji przyjmują, że powstała ona w drodze ewolucji i jest potrzebna, ,i nawet konieczna do utrzymania gatunku — jako napęd • l/.iałania. Tak rozumiana agresja nie. została oczywiście wyuczona”, nabyta w toku życiaACzłowiek rodzi się z gotowym instynktem, nazywanym przez niektórych in-.lynktem walki, niezbędnym do życia! tak jak na przykład instynkt głodu.

Zdaniem W. McDougalla (Skórny, 1968) właśnie'instynkt walki jest jednym z ważniejszych, podstawowych instynktów. Wiąże się z nim uczucie gniewu, które stanowi impuls powodujący wystąpienie różnych zachowań agresywnych. To uczucie związane z instynktem walki uznaje W. McDougall za zjawisko pozytywne z biologicznego punktu widzenia. Pobudza ono bowiem do zachowań umożliwiających zaspokojenie potrzeb człowieka, skłania do obrony przed atakiem, umożliwia utrzymanie dotychczasowego stanu posiadania. Uczucie gniewu może być wzbudzone przez rozmaite podniety związane z doznawanymi niepowodzeniami. W ten sposób te niepowodzenia — pośrednio przez uczucie gniewu — wywołują występowanie zachowań agresywnych.

9