6 woski 1

WOSKI ♦ 43

WOSKI

To chemicznie złożone związki, ale głównie estry wyższych kwasów i alkoholi tłuszczowych; często zawierają wolne kwasy, alkohole i węglowodory. Są obojętne, niezmienne i trwałe, pod warunkiem że chroni się jc przed zniszczeniami mechanicznymi i nadmiernym ciepłem. Woski są bardzo odporne na wilgoć i od wieków używa się ich jako warstwy ochronnej drewna, kamienia, gipsu i tkanin. Wszystkie woski topią się w temperaturach niższych od temperatury wrzenia wody. Woski stosuje się powszechnie jako warstwy ochronne, czynniki powodujące efekt matowy niektórych werniksów, materiał wiążący dla kredek woskowych i pasteli olejnych (zawierających również tłuszcze zwierzęce), składniki do produkcji ołówków i węgli oraz w niektórych technikach malarskich. Są stabilizatorami w malarstwie olejnym oraz spoiwami mas woskowożywicz-nych stosowanych w konserwacji, składnikami w' emulsjach żywicznych temper, w modelowaniu materiałów, spoiwem w malarstwie enkaustycz-nym.

RODZAJE WOSKÓW

Artyści używają najczęściej wosków: pszczelego, karnauba i parafinowego. Ponadto stosuje się również wosk kandclila. jako bardziej miękką alternatywę wosku karnauba.

Wosk pszczeli

Najważniejszy z wosków używanych przez artystów.

Jest żółty, ale bywa biały, jeśli pochodzi ze świeżych plastrów' miodu. Żółty, oczyszczony wosk pszczeli, który potem wybiela się na słońcu przez wyłożenie na płaskich tacach, uznawany jest za lepszy od bielonego w fabrykach; sztuczne wybielanie zmienia bowiem skład chemiczny wosku, który staje się wówczas miękki i tłusty. Specjaliści ostrzegają przed przekraczaniem temperatury topnienia, tj. 63°C, gdyż powoduje to jego ciemnienie. Wosk pszczeli tworzy miękką powdokę; dlatego używa się go z żywicami, w werniksach oraz w mieszankach z woskiem karnauba - na przykład w malarstwie cnkaustycznym - dających twardszą powłokę.

W niektórych recepturach temper kazeinowych zaleca się użycie w-osku pszczelego.

Wosk karnauba

Wydziela się w postaci drobnych łusek z liści palmy brazylijskiej Copernicia cerifera. Jest twardy, łamliwy, topi się w temperaturze 85^: C, bardziej odporny na zarysowanie niż wosk pszczeli, a co za tym idzie - trwalszy. Stosowany głównie w w-arstwach pokrywających, w mieszaninie z woskiem pszczelim.

Woski parafinowe

Parafina, bezbarwna mieszanina węglowodorów, jest włoskiem szczególnie trwałym. Jego twardość może być regulowana w zależności od ciężaru cząsteczkowego - można uzyskać szeroki zakres temperatury topnienia. Dzięki temu producenci dopasow-ują różne rodzaje wosków do odpowiednich produktów'. Do modelowania potrzebne są woski mięknące w' ręce, tzn. z niską temperaturą topnienia. Do kredek woskowych, z kolei, używane są woski twardsze, ale nic posiadające zbyt wysokiej temperatury topnienia, aby nie roztopiły się podczas produkcji. Kredki węglowa i pastele olejne wykonywane są z wosków parafinowych, choć te ostatnie wchłaniają nicschnące oleje, jak łój. Ten zaś zmniejsza ich trwałość, ale polepsza przyczepność do podłoża w porówmaniu z czystymi kredkami woskowymi. Są one dość trwałe przy woskowych składnikach obojętnych, zakładając odpowiednie poziomy pigmentacji.

Wosk kandelila

Jest to wysięk z meksykańskiej rośliny Pedilanthus pewnis.

W zasadzie składa się z węglowodorów' parafinowych, a jego punkt topnienia znajduje się między 56 a 70 C, nieco poniżej wosku karnauba. Jest to produkt zastępczy, o gorszej jakości niż wosk karnauba.

Inne woski

Dość twarde woski polietylenowe nie są szeroko stosowane przez artystów. Mniej obojętne, niż woski parafinowe, ale czasem stosuje się jc jako środki matujące do werniksów'.

Chiński wosk z owadów jest twardy, o żółtawej barwie; wytwarza go na chińskim jesionie (Fraximus chinensis) mszyca; stosowany na Dalekim Wschodzie zamiast wosku pszczelego.

Olbrot - krucha biała substancja uzyskiwana z kaszalotów - rzadko stosowany jako materiał artystyczny.