6 (1969)

Występują one w roślinach dość powszechnie, są wytwarzane w tkance miękiszowej; często są to substancje barwiące tkankę korkową drzew; stanowią one czynnik częściowo chroniący roślinę przed infekcjami.

Garbniki obejmują bardzo różne grupy związków; mimo to mają wiele cech wspólnych. Są rozpuszczalne w wodzie i alkoholu, łatwo się utleniają, dają barwne reakcje z jonami metali, z białkami tworzą trwałe połączenia, ich smak jest cierpki i ściągający. Garbnikiem najlepiej znanym, często spotykanym i używanym w postaci czystej jest tanina.

Garbniki działają przeciwzapalnie i ściąg a ją -co. garbują powierzchniowo śluzówkę lub skórę osuszając ją: działają także bakteriobójczo i przec/wwirusowo.

Surowce zawierające garbniki stosuje się przy nieżytach żołądka i jelit, biegunkach i krwawię niach wewnętrznych, także jako środki neutralizujące przy zatruciach alkaloidami i solami metali ciężkich.

Zewnętrznie garbniki szybko działają w rozmaitych schorzeniach błon śluzowych jamy ustnej, gardła, krtani, nosa, pochwy, przy upła-wach i nadżerkach oraz schorzeniach skórnych na ropnie, trudno gojące się rany i odmrożenia.

4. Olejki eteryczne

Stanowią one złozoną mieszaninę wielu różnych węglowodorów, z których najczęściej jeden dominuje i nadaje substancjom charakterystyczny zapach. Związki tworzące olejki składają się z niewielu pierwiastków; poza węglem, wodorem i tlenem zawierają czasem azot i siarkę. Występuje w nich kilka grup węglowodorów: alifatyczne, aromatyczne, alicykliczne i azuleny. Poza węglowodorami znajdują się w nich także ich pochodne — różne połączenia tlenowe, jak alkohole, aldehydy, ketony, kwasy, * estry i fenole.

Wspólną cechą wszystkich olejków eterycznych jest ich lotność i silny aromatyczny zapach. Są to substancje o konsystencji rzadkiej, oleistej, mazistej lub niekiedy stałej; są wrażliwe na działanie światła i powietrza. Większość z nich nie rozpuszcza się w wodzie. Najczęściej są bezbarwne, ale niektóre mają barwę lekko żółtawą lub zielonkawą, a bardzo nieliczne są zielone, błękitne lub brunatne.

Olejki eteryczne mogą być wytwarzane w różnych organach rośliny w liściach, kwiatach, owocach, korzeniach, kłączach, czasami również w łodydze lub korze. Są zwykle magazynowane w specjalnych organach wydzielni-czych włoskach gruczołowych, komórkach lub przewodach olejkowych.

Rośliny produkujące olejki eteryczne należą jedynie do niewielu rodzin świata roślinnego. W naszej florze w rośliny "olejkowe" są zasobne rodziny: sosnowate, różowate, rutowate, wargowe, złozone i baldaszkowate. U gatunków należących do jednej rodziny olejki eteryczne występują zazwyczaj w tych samych organach, np. w rodzinie baldaszkowatych w owocach i korzeniach.

Ilość wytwarzanego olejku przez rośliny jest bardzo różna i wynosi od kilku miligramów do

26