6 (204)

Kiedy Szekspir mówi g_ęzasic- jako-ożebrakuj uczy nas widzieć czas w określony sposób. Dwie klasy znaczeń, dotychczas odlegle, zostają nagle zestawione razem; działanie podobieństwa polega właśnie na uchwyceniu bliskości tego, co było od siebie dalekie. Miał więc w tym względzie rację Arystoteles, kiedy pisał, że inwencja metaforyczna polega na zdolności dostrzegania podobieństw.

Z tego opisu roli podobieństwa w wyrażeniach metaforycznych wynika następne zastrzeżenie w stosunku do czysto retorycznej koncepcji metafory. Dla retoryki klasycznej, jak pamiętamy, trop polegał na prostym zastąpieniu jednego słowa innym. Jednakże substytucja jest operacją jałową, natomiast w żywej metaforze pojawia się na poziomic całego zdania napięcie między słowami czy, dokładniej, między dwiema interpretacjami — dosłowną i metaforyczną; napięcie to wywołuje prawdziwy proces tworzenia znaczenia, retoryka klasyczna może zaś dostrzec tylko jego wynik. Nic może ona zdać sprawy z owego tworzenia znaczenia. Natomiast teoria wyjaśniająca metaforę napięciem semantycznym, którą przeciwstawiamy tutaj teorii substytucji, ukazuje wyłanianie się nowego sensu, który ogarnia całe zdanie. Tak pojmowana metafora jest momentalną kreacją, innowacją semantyczną w stosunku do dotychczasowego języka, która urzeczywistnia się jedynie w wyniku posłużenia się niezwykłym czy nieoczekiwanym określeniem. Metafora bardziej więc przypomina rozwiązanie zagadki niż proste skojarzenie oparte"na podobień-

* ..Panie

Czas ma na grzbiecie torbę; ^w niej jałmużnę Dla zapomnienia. Jest z niego potężny Niewdzięczny potwór, a owe okruchy Są pożerane, zaledwie nastąpi)

I zapomniane, zaledwie sie spełnią.”

(Szekspir. Troilus i Kressyda. przeł M. Słomczyński) stwie; konstytuuje ją rozwiązanie dysonansu semantycznego. Nie rozpoznamy' swoisfóSćT tego zjawiska, "Jeżeli ograniczymy nasze rozważania do metafor martwych, które nic są już metaforami we właściwym sensie tego słowa. Przez martwe metafory rozumiem takie wyrażenia, jak ..noga krzesła” czy „u stóp góry". Żywe metafory to metafory odkrywcze; reakcja na pojawiający się dysonans"w zdaniu wymaga w tym przypadku nowego rozszerzenia znaczenia, choć prawdą jest, że takie odkrywcze metafory stają się martwe, jeżeli są często powtarzane. W takich przypadkach rozszerzenie znaczenia wchodzi na stałe do naszego słownika i zwiększa polisemię słów użytych w metaforze, wzbogacając ich znaczenie potoczne. W słowniku nie znajdziemy metafor żywych.

Przedstawimy jeszcze dwa ostatnie wnioski wynikające z naszej analizy i przeciwstawiające się dwu ostatnim założeniom klasycznej koncepcji metafory. Po pierwsze, pra-wdziwc metafory są nicprzekładalDe. Tylko metafory substytucji poddają się przekładowi, który może przywrócić sens dosłowny. Metafory napięcia nic są przckładalnę, ponieważ tworzą one swe własne • znaczenie. Nic chcę przez to powiedzieć, że nic mogą one być parafrazowane, lecz że taka parafraza nic może wyczerpać znaczenia będącego innowacją.

Drugi wniosek głosi, że metafora nie jest ozdobą dyskursu. Wnosi ona więcej niż wartość cmotywną. ponieważ ” oferuje nową informację. Krótko mówiąc, metafora mówi nam coś nowego o rzeczywistości. " ......

OD METAFORY DO SYMBOLU

Z rozważenia kwestii podwójnego znaczenia w odniesieniu do metafory, a nie w odniesieniu do symboli, płynie

133