6 (504)

CZEŚĆ

Co to jest polityka?

^    ,    _I--------- - - -• J _r    W    V L. W, dlldj

systemowej. System stanowi zorganizowaną i złożoną całość, zestaw powiązanych

sobą i wzajemnie zależnych części, które wspólnie tworzą jedność. W przypad^1,......

ązek między tym, co Easton nazywa „wejściem

mu p< ścieni

pPI?i ■'

^^•^"iiWsystcmu politycznego. Choć rzeczywiście jest to jedna z ich istotnych funk-^%1-tgrupy interesu kreują ponadto percepcję społeczną, a zatem pomagają tować naturę potrzeb społecznych. Krótko mówiąc, w świecie realnym instytu--_yłł,_;, odziej interesujące i bardziej złożone niż wskazują na to modele systemów. ^^Mśarriej zasadzie model Eastona skuteczniej wyjaśnia, jak i dlaczego systemy po-%JlLne reagują na nacisk społeczny, aniżeli dlaczego posługują się represjami i przy-

Teoria - systematyczne wyjaśnienie danych empirycznych, zwykle {w odróżnieniu od hipotezy) przedstawiane jako wiarygodna wiedza.

i

się do realizacji tego zadania, ponieważ pokazują sieć powiązań uwydatniając znaczi nie i wagę odpowiednich danych empirycznych. Najłatwiej to zrozumieć na przykłj dzie. Jednym z najbardziej wpływowych modeli w analizie politycznej jest model sy< temu politycznego, skonstruowany przez Davida Eastona (1979, 1981). Może on zostać przedstawiony w postaci diagramu (patrz rys. 1.3).

Ten ambitny model podejmuje próbę wyjaśnienia całości procesu politycznego również roli głównych podmiotów sceny politycznej, przez zastosowanie tzw. anali:

~    t--------T—/    -------""‘O    a „wyĘ|

Na wejściu do systemu politycznego znajdują się żądania/potrzcby i wspatrj cie/poparcie pochodzące z tzw. otoczenia. Potrzeby mogą przyjąć różną formę, odł nacisków na rzecz podniesienia standardu życia, polepszenia perspektyw zatrudnieni! i hojniejszych świadczeń socjalnych po zwiększenie ochrony mniejszości oraz praw in| dywidualnych. Wsparcie to z kolei wpływ wywierany przez społeczeństwo na proce?-kształtowania systemu politycznego, np. przez płacenie podatków, posłuszeństwo, czf. też wolę uczestniczenia w życiu publicznym. Na wyjściu znajdują się decyzje i działamy rządu, w tym tworzenie polityki sektorowej, zmiany ustawodawstwa, nakładanie po| datków i alokacja środków publicznych. Niewątpliwie to, co jest na wyjściu, powodii| je reakcję zwrotną otoczenia, które z kolei formułuje kolejne potrzeby i zapewnia wspar-| cie. Najważniejsza informacja, którą oferuje model Eastona, jest następująca: system| polityczny zmierza ku długoterminowemu ekwilibrium względem stabilizacji poIitycz| nej, jako że jego przetrwanie zalezy od adekwatnego dostosowania „wyjść” do „wejść".'!

Jednakże należy bezwzględnie pamiętać, ze metody konceptualne mogą być wnaj-f lepszym razie uproszczeniami rzeczywistości, którą próbują wytłumaczyć. Są zaledC wie urządzeniami ułatwiającymi zrozumienie, nie stanowią natomiast pewnej wiedzy! W przypadku modelu Eastona partie polityczne i grupy interesów są przedstawionej jako selekcjonerzy, których podstawową funkcją jest regulacja strumienia napływu⁵

ROZDZIAŁ I Studiowanie polityki 25

jjtyczne reiagu]3 .

• 'uśetTi, co, wszystkie w pewnym stopniu czynią.

niny teoria i model są często w nauce o polityce używane wymiennie. Teorie dele są-konstrukcjami pojęciowymi wykorzystywanymi jako narzędzia analizy ¹ I tYCznej. Jednakże, gwoli ścisłości, teoria jest swoistą propozycją. Oferuje usyste--gazowane wyjaśnienie pewnego zbioru danych empirycznych. Model zaś przeciwnie - jest zaledwie urządzeniem wyjaśniającym, czymś, co bardziej przypomina hi--V tezę kto^1,3 nadal jeszcze nie została zweryfikowana. Podczas gdy w politologii |f- j^_e iiiógą cieszyć się opinią mniej lub bardziej „prawdziwych”, o modelach moż-natylkb powiedzieć, że są bardziej lub mniej „użyteczne”. Tym niemniej teorie i modele nierzadko są ze sobą powiązane: szerokie teorie polityczne mogą być wyjaśniają'^ pomocą wielu modeli. Na przykład teoria pluralizmu (omówiona w rozdz. 4 j 5) obejmiije model państwa, model walki wyborczej, model polityki grupowej, itd. -Wizećzywistości wszystkie narzędzia pojęciowe, teorie i modele zawierają ukryte wartości lub domniemane założenia. Z tego powodu trudno skonstruować teorie czysto empiryczne, gdyż prędzej czy później zakradną się do nich wartości i przekonania normatywne. W przypadku poglądów, unaocznia się to w tendencji ludzi do dzielenia terminów na „łubiane” (np. „demokracja”, „wolność” i „sprawiedliwość”) i „nielubiane” (np. „konflikt”, „anarchia”, „ideologia”, a nawet „polityka”). Modele i teorie są poza tym „naznaczone”, ponieważ zawierają szereg tendencji. Trudno jest na przykład przyjąć tezę, że teorie racjonalnego wyboru (omówione powyżej) pozbawione są wartości. Ponieważ opierają się na założeniu, że istoty ludzkie są zasadniczo egoistyczne i myślą wyłącznie o własnym interesie, prowadziły często do konserwatywnych konkluzji na temat sposobów postępowania. Podobnie jak teorie klasowe, wysunięte przez marksistów, które zasadzają się na szerszych teoriach dotyczących historii i społeczeństwa oraz ostatecznie zależą od słuszności całej filozofii społecznej.

Zatem konstruowania narzędzi analitycznych, takich jak modele i mikroteorie, na bazie szerszych makroteorii ma sens. Te najważniejsze teoretyczne narzędzia analizy politycznej dotyczą kwestii władzy i roli państwa, a są to np. pluralizm (patrz s. 96), elitaryzm (patrz s. 98), analiza klasowa, itd. Teorie te będą omówione w rozdziałach 4-5. Na jeszcze głębszym poziomie można dostrzec, że wiele z tych makroteorii odzwierciedla założenia i poglądy jednej z głównych tradycji ideologicznych. Tradycje te działają niczym fenomeny, które Thomas Kuhn w swym dziele Struktura rewolucji naukowych (1962, wyd. poi. 2001) nazwał paradygmatami. Paradygmat jest zestawem wzajemnie powiązanych zasad, doktryn i teorii, które pomagają ustrukturyzować proces dociekań intelektualnych.

W efekcie paradygmat stwarza ramy, wewnątrz których prowadzone są poszukiwania wiedzy'. W gospodarce zmianę paradygmatu można zaobserwować na przykładzie zastąpienia keynesianizmu przez mone-taryzm (a być może również w późniejszym powrocie do neokeynesia-mzmu), w polityce transportowej zaś w sukcesie idei Partii Zielonych.