6 (908)

16 Irena Bojerowa

dokonały się pewne przekształcenia znaczeniowe (np. piekło s pkieł, które pierwotnie oznaczały ‘smoła’).

Z la łączy się 2c. Trudniej dla tej epoki powiedzieć coś na temat 2d, ale zaznacza się np. utrwalanie i powtarzanie w psałterzach szczątków odmiany prostej przymiotników¹.

3. Brak odpowiednich źródeł nie pozwala opisać wpływów 3a i 3c; przykładem jednak istnienia wpływu 3a mogą być już wtedy stosowane określenia czasu za pomocą zwrotów religijnych typu w poście, na święty Jan, w Niedzielę Przewodnią.

Odmiany naukowej wtedy język polski jeszcze nie miał, a zaczątki języka artystycznego były tworzone bezpośrednio pod wpływem życia religijnego.

Doba średniopolska

1.    Wpływ życia religijnego na integrację i postępującą normaliza-cję języka ogólnopolskiego trwa (la), choć nie ma już tak wielkiego znaczenia, jak w dobie staropolskiej, gdyż rozwija się też piśmiennictwo świeckie. Polskie kazania podtrzymują użycie polszczyzny np. na Dolnym Śląsku i Mazurach (lb). Reformacja i związane z nią spory intensyfikują użycie języka ogólnopolskiego (lc). Podobnie jak w dobie staropolskiej przedstawia się ld.

2.    Rozłam Kościoła wywołuje zróżnicowanie terminologii, powstawanie nowych terminów, zmiany i precyzowanie się znaczeń (2a, b). Wpływ 2c jak w dobie staropolskiej; podobnie 2d, czego przykładem może być tradycjonalizm Wujka².

3.    Wpływ typu 3a nie badany; nadal używa się zwrotów jak w dobie staropolskiej, leż już są notowane potoczne zwroty, jak da Bóg, chwała Bogu, i przenośnie, np. faryzeusz ‘fałszywie, powierzchownie ujmujący prawdy religijne, upatrujący religijność w zewnętrznych praktykach* (według Słownika polszczyzny XVI w. Pod red. M. R. Mayenowej. Wrocław 1966 i n.). Niewątpliwy jest wpływ życia religijnego na język artystyczny poprzez twórczość np. Jana Kochanowskiego czy Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, inspirowaną motywami religijnymi (3b). Kształtuje się styl biblijny, który ważną rolę będzie odgrywać w języku artystycznym następnej doby.

Twierdzi się³, że precyzacja znaczeń (2b) stanowi zaczątek precyzacji typowej dla języka naukowego (3d). Nie jest zbadany wpływ 3c.

Doba nowopolska

1.    W okresie porozbiorowym życie religijne ma wielkie znaczenie dla integracji i normalizacji języka ogólnopolskiego (la), a w niektórych regionach (np. Prusy Wschodnie) także później - dla podtrzymania jego użycia (lb), co zresztą powtarza się również w okresie okupacyj 1939-1945, a także potem na terenach zajętych przez ZSRR i w różnych skupiskach polskich za granicą. Nie rysuje się jasno wpływ lc, ale wiadomo, że język Romantyzmu czerpie pewne impulsy z życia religijnego. W zakresie hamowania rozwoju (ld) w¹ dobie porozbiorowej Kościoły rzymski i ewangelicki bywają wyzyskiwane do germanizacji. Istotną zmianę pod względem ld jest ustanie wpływu hamującego w nowszych czasach, a to na skutek postanowień Soboru Watykańskiego II, zalecającego wprowadzenie języka narodowego do różnych zakresów życia Kościoła katolickiego.

2.    W zakresie 2a, b dają się zauważyć pewne zmiany po Soborze Watykańskim II, np. poszerzenie użycia wyrazów dialog, homilia, prawie eliminacja wyrazu heretyk', problem ten jednak nie jest opracowany. 2c jak w okresach poprzednich. Wpływ 2d niemal ustaje w związku z ld, ale nie jest jasne, jak rzecz się przedstawiała w okre-

1

^H Por. M. K a m i ń s k a. Psałterz Floriański. Monografia językowa. Wrocław 1981 s. 127.

2

M. Kossowska. Z dziejów polskiego stylu psałterzowego. ,Język Polski” 42:1962 s. 135-148, 194-212. Podkreśla ona, że „Wujek jako tłumacz korzysta z doświadczenia i owoców pracy wszystkich swoich poprzedników” i cechuje go „brak silenia się na oryginalność”.

3

K. G ó r s k i. Zagadnienia słownictwa reformacji polskiej. W: Odrodzenie w Polsce. T. 3. Cz. 2. Warszawa 1962 s. 270.