58

czej najtrafniej użyć pojęcia: panowanie (władza). Zdobywana jest instru- i mentalnie, głównie siłą. Wyraża się w autorytarnym rygoryzmie i centralizacji decyzji. Pozbawiona jest więzi emocjonalnych, zaufania i poczucia bliskości; 1 Ma sens wyłącznie organizacyjny i zadaniowy. Występuje w zasadzie w dewiacyjnych grupach rówieśniczych, w bandach przestępczych, gangach.

Charakter przywództwa zależy nie tyle od cech osobowych przywódcy, j ile raczej od wielkości grupy, rodzaju zadań oraz, co najważniejsze, od    (

charakteru stosunku grupy do otoczenia. Im bardziej stosunki te są nieprzy-    j

jazne, im wyższe zagrożenie grupy przez system represji społecznych lub i prawnych otoczenia, tym silniejsze są tendencje do sprawowania przywódz- I twa autorytarnego i koncentrowania władzy.

Demokratyczne lub liberalne przywództwo dominuje w grupach, których • j zadania zawierają cele zabawowe, towarzyskie, bez silnego poczucia odręb- J ności wobec otoczenia. Dziecięce grupy rówieśnicze cechuje na ogół przywództwo chaotyczne, z częstą zmianą liderów i bezładem decyzyjnym.

Układ szprychowy Układ bezpośredni Układ kołowy A    a    A

C

D

C-*.-----► D

C-*- ►D

Układ łańcuchowy A

Układ scentralizowany A

B

C D

E

F

E

E

A

▼

F

A

B

A

T

c

A

▼

D

▼

G

Układ decyzji jest silnie zdeterminowany przez typ przywództwa, ale nie

musi całkowicie być z nim tożsamy. Natomiast układ sieci komunikacyjnej jest ogromnie ważnym komponentem mechanizmów socjalizacyjnych. Sieć komunikacyjna spełnia rolą stymulatora aktywności, określa atmosferę grupy, wzmacnia lub osłabia więzi, wyznacza lub osłabia więzi, wyznacza role

członkom grupy. R. Mucchielli w pracy La dynamiąue des groupes wyróżnia nieć typów układów komunikacyjnych, które dostarczają istotnych informacji

Najtrudniej określić i sklasyfikować istotę i rodzaj więzi istniejącej między

zasadzie w neutralnej grupie rówieśniczej można ocze- Poznać

;'"kiwać pewnej równości i harmonii układów emocjonalnych. W praktyce . wszelako występują znaczne zróżnicowania związków emocjonalnych i li-. czne konfiguracje tych układów. Na typ i układ więzi wewnątrz grupy oprócz wymienionych wyżej okoliczności czyli przywództwa i sieci informacyjnej ■’ oraz okoliczności zewnętrznych, czyli np. pozycji rodzinnej i szkolnej de-

cydującą rolę odgrywają subiektywne postrzegania swojej pozycji w grupie i stosunki z innymi członkami grupy.

.. W strukturę więzi grupowej wprowadzają w określonym sensie tego słowa

W strukturę więzi grupowej wprowadzają w określonym sensie tego słowa

-techniki socjometryczne. Socjometria jest sposobem mierzenia nieformalnej

, V struktury małej grupy społecznej, statusu jednostki i wzajemnych związków emocjonalnych członków grupy. Dzięki różnym testom socjometrycznym jesteśmy w stanie poznać „gwiazdy socjometryczne” czyli osoby najsilniej

akceptowane i odgrywające znaczącą rolę w strukturze i zadaniach grupy, osobników odrzuconych oraz izolowanych. Możemy otrzymaó obraz wzajemnych wyborów w pary, w paczki i w łańcuchy socjometryczne.

Socjometryczny obraz grupy rówieśniczej pozwala na wnioskowanie o socjalizacyjnych funkcjach grupy. Nieformalna grupa rówieśnicza wyznaje określony system wartości, kreuje wzorce zachowań i egzekwuje ich przestrzeganie. Dostarcza motywacji do działania celowego oraz wyznacza role społeczne.

Grupa rówieśnicza zaspokaja niezwykle ważną u dziecka potrzebę przynależności i akceptacji. Jeśli dziecko nie doznaje poczucia akceptacji i przynależności we własnej rodzinie gwałtownie szuka go na zewnątrz, płacąc za nie konformizmem i uległością. Dochodzi wówczas do szczególnie silnej identyfikacji członka z jego grupą, która stanowi bardzo doniosły układ odniesienia dla jego uczestnika, niekiedy wręcz główny i jedyny. Sytuacja staje się groźniejsza jeśli młody człowiek trafia na grupę o nastawieniach aspołecznych. Wówczas konformizm i uległość wobec niej mogą owocować zachowaniami destrukcyjnymi, aspołecznymi.

Kryzys i upadek formalnych grup rówieśniczych

Na pedagogikę i socjologię czeka poważne zadanie wyjaśnienia fenomenu organizacji i stowarzyszeń młodzieżowych tych czasów? Jak traktować ich społeczną funkcję wobec swoich członków, a jak rolę jaką odgrywały w społeczeństwie? Jak wreszcie wytłumaczyć wielki krach organizacji mlodzieżo-

⁶ R. Mucchielli. Im dynnnuijue des groupes. Paris 1976, ss. 55-58.

1S3