73 (215)

kiewicz (2000). Autorka objęła badaniami podłużnymi osoby z pogranicza normy intelektualnej. Część spośród badanych uczęszczała do szkół ogólnodostępnych, część zaś do szkół specjalnych. Badania wykazały, że absolwenci szkół ogólnodostępnych osiągają wyższy status społeczny, mierzony prestiżem wykonywanej pracy zawodowej czy poziomem dochodów, niż ich koledzy po szkołach specjalnych. Lepsze są także ich kontakty z innymi ludźmi. Z kolei absolwenci szkół specjalnych są bardziej zadowoleni z siebie i z poziomu swojego wykształcenia.

Osiągnięcia szkolne uczniów niepełnosprawnych Intelektualnie w segregacyjnych 1 niesegregacyjnych formach kształcenia

Przedmiotem licznych badań empirycznych w wielu krajach były osiągnięcia szkolne uczniów z trudnościami w uczeniu się, kształconych w formach niesegregacyjnych. Urs Haeberlin i inni (1991) dokonali przeglądu takich badań z niemieckiego i angielskiego obszaru językowego. Jak się okazało, w krajach niemieckojęzycznych prac tego typu prowadzono jednak bardzo mało.

Jedyne, znalezione przez autorów badania, które porównywały osiągnięcia szkolne uczniów z klas ogólnodostępnych i szkół specjalnych przeprowadzili W. Ferdinand i T. Uhr w latach 60. XX w. (Haeberlin i in., 1991, s. 110). Autorzy ci testowali umiejętności w zakresie matematyki, czytania i pisania uczniów V i VI klasy. Przy porównywalnym poziomie inteligencji uczniowie szkół ogólnodostępnych osiągnęli znacząco wyższe wyniki w testach matematycznych i w pisaniu. Uczniowie ci także lepiej czytali, chociaż różnice te nie były już znaczące statystycznie. Uzyskanych przez Ferdinanda i Uhra wyników nie można jednak uogólniać z powodu niewielkiej i nielosowej próbki.

Dużą starannością metodologiczną odznaczają się za to badania U. Ha-berlina i innych (1991), prowadzone w Szwajcarii i Lichtensteinie. Autorzy ci przebadali reprezentatywną próbkę uczniów IV i V klas szkół podstawowych, których IQ mieściło się w przedziale 70-100. Porównywali oni m.in. osiągnięcia szkolne uczniów z trzech form kształcenia: klas ogólnodostępnych. klas integracyjnych (z dodatkowym nauczaniem specjalnym) oraz klas specjalnych. Za pomocą testów badano zarówno kompetencje matematyczne (umiejętność wykonywania podstawowych działań oraz rozwiązywania problemów matematycznych), jak i językowe (czytanie ze 146 zrozumieniem, rozumienie słów, poprawność pisania).

W zakresie wszystkich badanych obszarów kompetencji uczniowie z klas specjalnych osiągnęli wyniki istotnie niższe niż ich koledzy z form niesegregacyjnych. Różnice te były szczególnie wyraźne w umiejętnościach matematycznych, gdzie uczniowie w formach niesegregacyjnych osiągają wyniki o 50-100% lepsze niż w klasach specjalnych (Haeberlin i in., 1991, s. 329). Najniższe różnice zanotowano w zakresie rozumienia słów i czytania ze zrozumieniem (s. 330). W omawianych badaniach nie stwierdzono za to istotnych statystycznie różnic między osiągnięciami uczniów porównywanych form niesegregacyjnego kształcenia. Badania U. Haeber-lina i innych dowodzą ponadto, że różnice w poziomie osiągnięć szkolnych niepełnosprawnych uczniów objętych segregacyjnym i niesegregacyjnym kształceniem rosną wraz z przechodzeniem do wyższych klas.

Znacznie więcej rezultatów badań nad osiągnięciami szkolnymi uczniów z trudnościami w uczeniu się można znaleźć w literaturze anglojęzycznej. Haeberlin i współpracownicy omawiają siedem amerykańskich studiów, w których porównywano osiągnięcia szkolne uczniów z klas specjalnych i ogólnodostępnych. Podobnie jak studia niemieckie, badania te wskazują z reguły na wyższą skuteczność edukacyjną form niesegregacyjnych.

(por. tab. 3.2).

Spośród charakteryzowanych w tabeli badań na szczególną uwagę zasługują dwa ostatnie. W nich bowiem badano osiągnięcia szkolne uczniów uczęszczających do klas o charakterze eksperymentalnym. Dołożono przy tym licznych starań, aby wyeliminować wpływ zmiennych pośredniczących. Uczniowie w obu formach kształcenia nauczani byli zatem według takich samych programów, z wykorzystaniem analogicznych pomocy, a w eksperymencie G. Calhoun i R. Elliott, także przez tych samych nauczycieli z przygotowaniem w zakresie pedagogiki specjalnej (nauczyciele ci podlegali co semestr rotacji - jeden semestr pracowali w klasie specjalnej i jeden w ogólnej). Można zatem powiedzieć, że wyniki tych badań wskazują na wyższą efektywność form niesegregacyjnych jako takich.

Wartościowych danych na temat efektywności kształcenia uczniów upośledzonych umysłowo (Mentol retardation) dostarcza z kolei przeglądowy artykuł Stephanny F. N. Freeman i Marvina C. Alkina (2000). Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że omawiane przez tych autorów badania dotyczą grupy, której niepełnosprawność jest lepiej zdefiniowana, niż to ma miejsce w przypadku trudności w uczeniu się. Ponadto, praca Freeman i Alkina wyróżnia się wyższą starannością w zakresie reprezentatywności analizowanych badań niż przegląd U. Haeberlina i innych. 147