7

GRAMATYKA JĘZYKA POLSKIEGO

- włączne - treść zdania drugiego włącza się w treść zdania pierwszego, czyli wyraża to samo, ale na przykład inaczej ujmuje treści w nim zawarte lub szczegółowiej o czymś informuje; charakterystyczne spójniki lub wyrażenia o znaczeniu spójnikowym to: czyli, to jest, to znaczy, mianowicie, innymi słowy, np.:

Egzamin poszedł mi słabo, czyli nie dostanę się na wymarzony kierunek. Nazwał mnie kłamcą, innymi słowy obraził mnie.

m ZDANIE ZŁOŻONE PODRZĘDNIE

Związek między zdaniami składowymi w zdaniu złożonym podrzędnie polega na tym, że jedno ze zdań określa drugie; między zdaniami składowymi można postawić pytanie, zapytać jednym zdaniem o drugie, np.:

Musimy tam pójść (po co?), aby osiągnąć nasz wymarzony cel. Zapytałem (o co?), czy na jutro zapowiedziano ładną pogodę.

W zdaniu złożonym podrzędnie wyróżnia się zdanie nadrzędne, czyli zdanie główne oraz zdanie podrzędne, które określa zdanie nadrzędne (stanowi „odpowiedź” na pytanie). Tak więc zdaniami nadrzędnymi w powyższych przykładach były: musimy tam pójść oraz zapytałem, zdaniami podrzędnymi - aby osiągnąć nasz wymarzony cel i czy na jutro zapowiedziano ładną pogodę.

Oczywiście może być tak, że zdanie podrzędne występuje przed nadrzędnym, np.: Ponieważ zaczęło się ściemniać, zawróciliśmy z drogi. (zawróciliśmy z drogi dlaczego? ponieważ zaczęło się ściemniać).

Wyróżniamy następujące rodzaje zdań złożonych podrzędnie:

• dopełnieniowe - zdanie podrzędne zastępuje dopełnienie zdania nadrzędnego i odpowiada na pytania dopełnienia (pytania przypadków, z wyjątkiem pierwszego i ostatniego), np.:

Nie bój się (czego?) (1), że coś ci się stanie (2).

1

I

(czego?) |    2

Zastanawiałam się (nad czym?), czy teraz będzie już lepiej.

Starał się o to (o co?), żeby w naszym mieście było bezpiecznie.

•    przydawkowe - zdanie podrzędne zastępuj e przydawkę zdania nadrzędnego i odpowiada na pytania przydawki (jaki? który? czyj? ile?), np.:

Spotkałem tego kolegą (którego?) (1), o którym opowiadała mi Julia (2). 1

I

(którego?) [    2

Kupiłem papryką (jaką?), która była zepsuta.

Dostałeś tyle pieniędzy (ile?), na ile zasłużyłeś.

•    okolicznikowe - zdanie podrzędne zastępuje okolicznik zdania nadrzędnego i odpowiada na pytania okolicznika; wyróżniamy w związku z tym kilka rodzajów zdań podrzędnych okolicznikowych:

-    czasu, np.:

Wróciłam do domu (kiedy?) (1), gdy poczułam zmęczenie (2).

1

(kiedy?) j 2

Zanim wróciłam do domu, było już zupełnie ciemno (kiedy?).

-    miejsca, np.:

Tam są ładne kwiaty (gdzie?), gdzie byliśmy wczoraj.

Pójdę tam (dokąd?), gdzie mnie oczy poniosą.

-    sposobu, np.:

Tak wykonuj swąpracę (jak?), aby cię doceniano.

Jak sobiepościelesz, tak się wyśpisz (jak?).

-    stopnia, np.:

Huk był tak potężny (jak bardzo?), że szyby zadrżały w oknach. Zrobiło się tak ciemno (jak bardzo?), jakby to miała być noc.

-    przyczyny, np.:

Nie pójdę tam (dlaczego?), bo bardzo się boję.

Ponieważ zaczął padać deszcz, szybko skryliśmy się pod dachem (dlaczego?).

-    celu, np.:

Pójdę do każdej pracy (po co?), aby zarobić na życie.

Kupiłam mu tę książkę (po co?), żeby wreszcie coś przeczytał.

55