6

GRAMATYKA JĘZYKA POLSKIEGO

•    związek rządu - związek, w którym wyraz nadrzędny wymaga od wyrazu podrzędnego określonego przypadka - z przyimkiem lub bez; w związek rządu łączą się najczęściej:

1.    rzeczownik lub zaimek rzeczowny z czasownikiem: odwiedzam (kogo?) kolegą, idą (z kim?) z tobą,

2.    rzeczownik z rzeczownikiem: sklep (czyj?) taty, kopalnia (czego?) węgla;

3.    rzeczownik z przymiotnikiem: godny (czego?) uznania,

•    związek przynależności - związek, w którym nie ma zależności form członu podrzędnego i nadrzędnego, a wyraz podrzędny jest nieodmienny, np.: przysłówek, zaimek przysłowny, imiesłów przysłówkowy, np.: stał tutaj, mówił szybko.

Warto pamiętać również o tym, że wśród związków w zdaniu wyróżniamy związek główny (związek podmiotu z orzeczeniem) oraz związki poboczne (wszystkie pozostałe).

Niektóre wyrazy w zdaniu nie wchodzą w związki składniowe z innymi wyrazami, nie określają ani nie są określane, stoją jakby poza zdaniem. Do takich wyrazów należą m.in.:

-    wołacze: Idą już, Zosiu, do domu!

-    wykrzykniki: Oj jakie to potworne!

-    wtrącenia: On jest, moim zdaniem, niezbyt miły.

_ ZDANIA ZŁOŻONE PODRZĘDNIE

I WSPÓŁRZĘDNIE_

Między zdaniami składowymi w zdaniu złożonym może zachodzić związek współrzędny lub podrzędny, podobnie jak było to w przypadku związków w zdaniu pojedynczym.

■ ZDANIE ZŁOŻONE WSPÓŁRZĘDNIE

Zdanie to składa się ze zdań współrzędnych, czyli takich, które wzajemnie się uzupełniają i żadne z nich nie określa drugiego (między zdaniami składowymi nie możemy postawić pytania); zdania te mogą łączyć się za pomocą spójników (np.: Lubię cię, ale nie zrobię tego dla ciebie.) lub bez-spójnikowo (np.: Dziewczynki siedzą, chłopcy stoją.).

Najczęściej spotykane rodzaje zdań współrzędnych złożonych to:

łączne - treści zdań pozostają w stosunku łączności czasowej lub przestrzennej (czynności w zdaniach odbywają się w tym samym czasie lub miejscu); zdania łączne najczęściej wiążą spójniki: i, oraz, a, ani, ni, np.:

Jem obiad i słucham muzyki.

Pojadę do ciotki oraz odwiedzę Ankę.

Nie czułem zmęczenia ani nie byłem wypoczęty.

rozłączne - treści zdań współrzędnych wzajemnie się wykluczają, nie mogą istnieć jednocześnie (możliwe jest albo jedno albo drugie!); charakterystyczne spójniki to: albo, lub, czy, bądź, np.:

Pojadę do ciotki lub odwiedzę Ankę.

Idziesz czy nie idziesz?

Podczas wakacji wybiorę się nad morze albo wyjadę do babci. -< >-

wynikowe - treść drugiego zdania wynika z pierwszego, typowe spójniki to: więc, zatem, toteż, dlatego, np.:

Padał deszcz, więc nie wyszedłem na dwór.

Źle się czułem, dlatego zostałem w domu.

Jesteś już dorosły, zatem powinieneś radzić sobie sam.

-> >-

przeciwstawne - treści zdań przeciwstawiają się sobie (np. w czasie, przestrzeni); charakterystyczne spójniki to: ale, lecz, a, jednak, zaś, natomiast, np.:

Padał deszcz, ale wyszedłem na spacer.

Ja uważam tak, a Marta myśli inaczej.

Źle się czułem, jednak poszedłem do szkoły.

-> <-

53