8

GRAMATYKA JĘZYKA POLSKIEGO

-    warunku, np.:

Jeśli przyłożysz się do nauki, zdasz do następnej klasy (pod jakim warunkiem?).

Odwiedzę cię (pod jakim warunkiem?), jeżeli będę miała czas.

-    przyzwolenia, np.:

Nie wycofał się z danego słowa (mimo czego?), choć tak byłoby dla niego lepiej.

Chociaż zauważyłam swoją pomyłkę, nie przyznałam się do niej (mimo co?).

•    podmiotowe - zdanie podrzędne, które zastępuje podmiot zdania nadrzędnego i tak jak on odpowiada na pytania: kto? co?. Zdanie podrzędne podmiotowe istnieje wówczas, gdy podmiot w zdaniu nadrzędnym wyrażony jest zaimkiem to albo jeśli zdanie nadrzędne jest bezpod-miotowe.

Zdania podrzędne podmiotowe stosuje się często wtedy, gdy orzeczenie w zdaniu nadrzędnym wyrażone jest formą 3. osoby liczby pojedynczej czasowników: zdawać się, wydawać się, okazać się\ oto przykłady zdań podrzędnie złożonych podmiotowych:

Okazało się (co?) (I), że to był tylko cień (2). (w zdaniu nadrzędnym nie ma podmiotu)

1

(co?) !    ²

Kto pyta, nie błądzi (kto?).

Już wiadomo (co?), że to była kobieta, (zdanie nadrzędne jest bezpod-miotowe)

Zmartwiło mnie to, że nie będzie ciekawych nagród, (podmiot w zdaniu nadrzędnym wyrażony jest zaimkiem to)

•    orzecznikowe - zdanie podrzędne, które zastępuje orzecznik zdania nadrzędnego i odpowiada na pytania: kim jest?, czym jest?, jaki jest?, jaki się stał?; zdanie podrzędne orzecznikowe zazwyczaj uzupełnia orzecznik zdania nadrzędnego, który jest wyrażony ogólnikowo (np. zaimkiem taki), np.:

Mama stała się taka (jaka?) (1), że nie potrafią jej zaufać (2). (ogólnikowy orzecznik wyrażony zaimkiem taka)

1

(jaka?) j 2

Była dla mnie tym (kim była?), czym matka dla swego dziecka, (orzecznik wyrażony ogólnikowo zaimkiem tym)

_ ZDANIA PODRZĘDNE ROZWIJAJĄCE_

Jak już wiemy, zdanie podrzędne zastępuje lub uzupełnia jedną z części zdania nadrzędnego. Zupełnie inaczej jednak wygląda to w przypadku tzw. zdania podrzędnego rozwijającego, które nie uzupełnia zdania nadrzędnego, ale wręcz wykorzystuje je jako swoją część. O zdanie podrzędne rozwijające nie można zapytać. Istotne jest jednak to, że strukturę z takim zdaniem można na ogół przekształcić w strukturę z normalnym zdaniem podrzędnym. Porównajmy:

Wygrałem wczoraj w totolotka dużą sumę pieniędzy, co mnie szalenie ucieszyło.

(wypowiedzenie złożone podrzędnie z podrzędnym rozwijającym)

Szalenie ucieszyło mnie to, że wygrałem wczoraj w totolotka dużą sumę pieniędzy.

(wypowiedzenie złożone podrzędnie z podrzędnym podmiotowym)

Można też przekształcić strukturę ze zdaniem podrzędnym rozwijającym na dwa osobne zdania pojedyncze:

Wygrałem wczoraj w totolotka dużą sumę pieniędzy. Szalenie mnie to ucieszyło.

Zauważmy, że w zdaniu rozwijającym (szalenie mnie to ucieszyło) nie ma podmiotu; treść ta zawarta jest w zdaniu nadrzędnym. Pierwsze wypowiedzenie zawiera zdanie podrzędne rozwijające, które traktuje zdanie nadrzędne jako swój podmiot. Wypowiedzenie drugie zawiera zdanie podrzędne podmiotowe {wygrałem wczoraj w totolotka dużą sumę pieniędzy), które uzupełnia zdanie nadrzędne.

57